Epilepsiya nima?
Epilepsiya – markaziy asab tizimining buzilishi yoki miyaning anormal faoliyati bilan tavsiflangan nevrologik kasallik bo’lib, soqchilik va ba’zida ongni yo’qotishga olib keladi.
Sabablari & Epilepsiya uchun xavf omillari
Bosh jarohati yoki boshga to’satdan zarba.
Miya shishi yoki miya qon tomiri.
Meningit, OITS va virusli ensefalit kabi yuqumli kasalliklar.
Tug’ilishdan oldin yoki tug’ruqdan oldingi shikastlanishlar.
Oilada epilepsiya tarixi bor.
Demans keksa odamlarda epilepsiya xavfini oshirishi mumkin.
Epilepsiya belgilari
- Vaqtinchalik chalkashlik
Odatda 15 soniyadan kamroq davom etadigan qisqa tutilish, shuningdek, tikilib qolish afsuni deb ham ataladi.
Qo’l va oyoqlarning nazoratsiz va silkinish harakatlari.
Ogohlikni yo’qotish.
Qo’rquv, tashvish
Turlari tutilishlar
Shifokorlar, odatda, g’ayritabiiy miya faoliyati qanday boshlanganiga qarab, soqchilikni fokal yoki umumiy tasniflaydilar.
Fokal tutilishlar
Fokal tutilishlar miyaning faqat bitta sohasida g’ayritabiiy faoliyat mavjud bo’lganda paydo bo’ladi.
Bunday tutilishlar ikki xil bo’ladi:
Ongni yo’qotmasdan fokal tutilishlar – ular narsalarning ko’rinishini, hidini, his qilishini, ta’mini yoki tovushini o’zgartirishi mumkin, shuningdek, qo’l yoki oyoq kabi tana a’zolarining beixtiyor silkinishiga olib kelishi mumkin, ammo ongni yo’qotmaydi. Bir vaqtlar ular oddiy qisman soqchilik deb atalgan.
Ogohlik zaiflashgan fokal tutilishlar – bu tutilishlar ong yoki ongning o’zgarishi yoki yo’qolishini o’z ichiga oladi. & bir paytlar murakkab qisman tutilishlar deb atalgan.
Umumiy tutilishlar
Umumiy tutilishlar miyaning barcha sohalarini qamrab oladi.
Umumiy tutilish turlari.
Absans tutilishlar, shuningdek, mayda tutilishlar sifatida ham tanilgan – ular odatda bolalarda uchraydi va ko’zni miltillash yoki lablarini urish kabi nozik tana harakatlarini o’z ichiga oladi.
Tonik tutilishlar – Bu odatda orqa, qoʻl va oyoq mushaklariga taʼsir qiladi.
Atonik tutilishlar – Tashuvchi tutilishlar sifatida ham tanilgan atonik tutilishlar mushaklar nazoratini yo’qotishiga olib kelishi mumkin, bu esa to’satdan kollapsga olib kelishi mumkin.
Klonik tutilishlar – Klonik tutilishlar mushaklarning takroriy yoki ritmik harakatlarini o’z ichiga oladi.
Miyoklonik tutilishlar – Bular odatda to’satdan qisqa siqilishlarni o’z ichiga oladi.
Tonik-klonik tutilishlar – Bular ilgari yirik tutilishlar deb nomlanuvchi boʻlib, ular keskin ongni yoʻqotishi, tananing qotib qolishi va qaltirashiga, baʼzan esa siydik pufagini boshqarishning yoʻqolishiga yoki tilni tishlashga olib kelishi mumkin.
Epilepsiya diagnostikasi
Nevrologik tekshiruv
Nevrologik tekshiruv xulq-atvor, vosita qobiliyatlari va aqliy funktsiyalarni tekshirish va epilepsiya turini aniqlash uchun o’tkaziladi.
Qon testlari
Qon testlari soqchilik bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lgan genetik sharoitlar, infektsiyalar yoki boshqa omillarning belgilarini tekshirishga yordam beradi.
Elektroansefalogramma (EEG)
Elektroansefalogrammada (EEG) elektrodlar bosh terisiga biriktiriladi, ular miyaning elektr faolligini qayd etishga yordam beradi.
Kompyuter tomografiyasi
Kompyuter tomografiyasi (KT) soqchilikni keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan miyadagi anormalliklarni aniqlaydi.
MRI
Kompyuter tomografiyasi tutilish sabablarini aniqlashga yordam beradi.
SPECT
Yagona fotonli emissiya kompyuter tomografiyasida (SPECT) tutilishlar paytida miyadagi qon oqimi faoliyatining batafsil, 3D xaritasini yaratish uchun vena ichiga oz miqdordagi past dozali radioaktiv moddalar yuboriladi.
Epilepsiyani davolash
Dorilar
Epilepsiya bilan og’rigan bemorlarning ko’pchiligi epileptik dorilar bilan samarali davolanishi mumkin. Dori-darmonlar ba’zilarida soqchilikni yo’q qilishi mumkin bo’lsa-da, boshqalarda chastotasi va intensivligi pasayishi mumkin. Soqchilik pasaygach, dori-darmonlarni asta-sekin to’xtatish mumkin.
Operatsiyalar
Dori-darmonlar soqchilikni etarli darajada nazorat qila olmasa, jarrohlik variant bo’lishi mumkin. Jarrohlik odatda quyidagi hollarda ko’rib chiqiladi:
Soqchilik miyaning kichik va aniq belgilangan hududidan kelib chiqadi
Ushbu hudud tananing ko’rish, eshitish, nutq va boshqalar kabi hayotiy funktsiyalarini nazorat qilmaydi.
Epilepsiyani davolashning jarrohlik usullari quyidagilardan iborat:
Rezektiv jarrohlik
Rezektiv jarrohlik epilepsiyani davolashda qo’llaniladigan eng keng tarqalgan jarrohlikdir. Ushbu operatsiya soqchilik paydo bo’ladigan miya sohasidagi miya to’qimalarini olib tashlashni o’z ichiga oladi.
Korpus kallosotomiyasi
Korpus kallosotomiya – bu miyaning o’ng va chap tomonlarini bog’laydigan nervlar to’plamining operatsiyasi va odatda bolalarda qo’llaniladi.
Hemisferektomiya
Hemisferektomiya miyaning katlanmış kulrang moddasining bir tomonini (yarim sharini) olib tashlashni o’z ichiga oladi.
Funktsional hemisferektomiya
Funktsional hemisferektomiya asosan bolalarda qo’llaniladi va soqchilikni keltirib chiqaradigan yarim sharni kesishni o’z ichiga oladi.
Terapiyalar
Dori-darmonlar va jarrohlikdan tashqari, epilepsiyani davolash uchun quyidagi davolash usullari muqobil bo’lishi mumkin.
Vagus nervlarini stimulyatsiya qilish
Vagus nerv stimulyatori deb nomlangan qurilma ko’krak terisi ostiga joylashtiriladi, u vagus nervi va miyaga elektr energiyasini yuboradi va tutilishlarni 20-40 foizga kamaytiradi.
Miyaning chuqur stimulyatsiyasi
Elektrod doimiy ravishda miya ichiga chuqur joylashtiriladi, u doimiy ravishda vaqti-vaqti bilan belgilangan elektr signallarini chiqaradi, bu esa g’ayritabiiy, tutilishni keltirib chiqaradigan faoliyatni buzadi.
Ketogenik parhez
Ketogenik parhez odatda epilepsiya bilan og’rigan bolalarga tavsiya etiladi va yog’larga va uglevodlarga boy qat’iy dietaga rioya qilish orqali ularning tutilishlarini kamaytiradi.