Spontan koronar arteriya diseksiyonu (SCAD) nima?
O’z-o’zidan koronar arteriya diseksiyonu (SCAD) jiddiy va ko’pincha kutilmagan tibbiy holat bo’lib, koronar arteriya devorida ko’z yoshi hosil bo’lib, yurak xurujlari, aritmiya yoki hatto to’satdan yurak o’limi kabi jiddiy yurak-qon tomir asoratlariga olib kelishi mumkin. Ko’pincha yuqori qon bosimi yoki xolesterin kabi omillar bilan bog’liq bo’lgan an’anaviy yurak kasalliklaridan farqli o’laroq, SCAD odatda xavf omillarini ko’rsatmaydigan odamlarda uchraydi.
SCAD asosan 40-50 yoshdagi ayollarga ta’sir qiladi, garchi u har qanday yoshda paydo bo’lishi va erkaklarga ham ta’sir qilishi mumkin. SCAD tashxisi qo’yilgan ko’plab odamlarda koronar arteriya kasalligi bilan bog’liq umumiy xavf omillari mavjud emas, bu esa bu holatni ayniqsa hayratlanarli va aniqlashni qiyinlashtiradi.
SCAD belgilari
SCAD belgilari yurak xurujiga taqlid qilishi mumkin, bu esa quyidagi belgilarni boshdan kechirayotgan odamlar uchun shoshilinch tibbiy yordamga murojaat qilish uchun juda muhim qiladi:
Ko’krak og’rig’i yoki bosim
Og’riq qo’llar, elkalar, orqa yoki jag’ga tarqaladi
Nafas qisilishi
Haddan tashqari terlash
Haddan tashqari charchoq
Ko’ngil aynishi yoki oshqozon buzilishi
Ko’krak qafasidagi yurak urishi yoki titroq hissi
Bosh aylanishi yoki bosh aylanishi
Sabablari va xavf omillari
SCAD ning aniq sababi aniq bo’lmasa-da, bir nechta xavf omillari aniqlangan:
Jins: Ayollar SCAD bilan kasallanish ehtimoli ko’proq.
Yaqinda tug’ilish: SCAD hodisalari va yaqinda sodir bo’lgan homiladorlik o’rtasida, ayniqsa tug’ruqdan keyingi birinchi haftalarda sezilarli bog’liqlik mavjud.
Jismoniy va hissiy stress: Kuchli jismoniy zo’riqish yoki sezilarli hissiy tanglikdan qat’i nazar, yuqori darajadagi stress SCADni qo’zg’atishi mumkin.
Fibromuskulyar displazi (FMD): O’rta kattalikdagi arteriyalarning zaiflashishiga olib keladigan bu holat ko’pincha SCAD bilan bog’liq va ayollarda ko’proq uchraydi.
Birlashtiruvchi to’qimalarning genetik kasalliklari: Ehlers-Danlos sindromi va Marfan sindromi kabi holatlar odamlarni SCADga moyil qilishi mumkin.
Og’ir gipertenziya: juda yuqori qon bosimi SCAD rivojlanish xavfini oshirishi mumkin.
Giyohvand moddalarni suiiste’mol qilish: Ba’zi noqonuniy giyohvand moddalarni, xususan, kokainni iste’mol qilish SCADga sezuvchanlikni oshirishi mumkin.
SCAD asoratlari
SCAD dan kelib chiqadigan asosiy asorat qon oqimining buzilishi tufayli yurak xurujining potentsialidir. Ateroskleroz (tomirlarda blyashka to’planishi) natijasida kelib chiqqan yurak xurujlaridan farqli o’laroq, SCAD natijasida kelib chiqadiganlar arteriyaning strukturaviy yaxlitligi buzilganidan kelib chiqadi. Og’ir holatlarda arteriya qatlamlari orasiga qon to’planishi mumkin, bu esa diseksiyonni yomonlashtiradi.
Takrorlanish
Muvaffaqiyatli davolanish bilan ham, SCAD qaytalanishi mumkin, ba’zida dastlabki epizoddan ko’p o’tmay yoki yillar o’tib. SCAD tarixiga ega bo’lgan shaxslar yurak bilan bog’liq boshqa muammolar, shu jumladan yurak xuruji paytida etkazilgan zarar tufayli yurak etishmovchiligi uchun ortib borayotgan xavflarga duch kelishi mumkin.
Diagnostika
SCAD diagnostikasi odatda favqulodda vaziyatlarda yuzaga keladi va shaxsiy va oilaviy tibbiy tarixni baholash va turli diagnostik testlarni o’z ichiga oladi, jumladan:
Qon testlari: zararni ko’rsatadigan yurak oqsillarini aniqlash uchun.
Elektrokardiogramma (EKG): yurakning elektr faolligini baholash va har qanday anormalliklarni aniqlash.
Koronar angiografiya: koronar arteriyalarni ko’rsatadigan va har qanday tiqilib qolish yoki ko’z yoshlarini aniqlaydigan ko’proq invaziv test.
Optik kogerent tomografiya (OCT): Ushbu test arteriya devorlarining batafsil tasvirini beradi.
Intravaskulyar ultratovush (IVUS): SCADni tasdiqlashda yordam beradigan arteriyalarning tasvirlarini yaratish uchun tovush to’lqinlaridan foydalanadi.
Davolash usullari
Davolash maqsadlari
SCADni davolashda asosiy maqsadlar yurakka qon oqimini tiklash, simptomlarni engillashtirish va takrorlanishning oldini olishdir. Davolash strategiyasi diseksiyonning og’irligiga va bemorning umumiy sog’lig’iga qarab farq qilishi mumkin.
Tibbiy boshqaruv
Ko’pgina hollarda davolanish simptomlarni nazorat qilish va keyingi asoratlar xavfini kamaytirish uchun dori-darmonlarni o’z ichiga olishi mumkin. Bularga quyidagilar kiradi:
Antiplatelet preparatlari: pıhtı shakllanishining oldini olishga yordam beradi.
Qon bosimini pasaytiradigan dorilar: Gipertenziyani boshqarish va yurak-qon tomir tizimidagi stressni kamaytirish.
Ko’krak og’rig’i uchun dorilar: nitratlar yoki boshqa og’riq qoldiruvchi vositalar kabi.
Jarrohlik va protsessual aralashuvlar
Og’ir SCAD bo’lgan shaxslar uchun shikastlangan arteriyani tiklash va etarli qon oqimini tiklash uchun jarrohlik muolajalar kerak bo’lishi mumkin. Umumiy aralashuvlarga quyidagilar kiradi:
Koronar angioplastika va stentlash: Ushbu minimal invaziv protsedura arteriyani kengaytirish va uning ochiqligini saqlab qolish uchun stent qo’yishni o’z ichiga oladi.
Koronar arteriyani aylanib o’tish operatsiyasi: Ko’p ko’z yoshlari mavjud bo’lsa yoki boshqa davolash usullari samarasiz bo’lsa, bu ochiq yurak operatsiyasi qon oqimining muqobil yo’lini yaratish uchun ishlatilishi mumkin.
Davolanishdan keyingi parvarish
SCADga murojaat qilgandan so’ng, odamlar doimiy tibbiy kuzatuvdan foyda ko’radilar va ular yurak reabilitatsiyasiga yuborilishi mumkin. Ushbu dastur nazorat ostida jismoniy mashqlar, ovqatlanish ta’limi va hissiy yordam orqali tiklanishni rag’batlantirish uchun mo’ljallangan.
Homiladorlik mulohazalari
SCAD tarixi bo’lgan ayollar homiladorlik haqida o’ylashdan oldin tibbiy mutaxassislar bilan maslahatlashishlari kerak, chunki bu jiddiy xavf tug’dirishi mumkin.