Orqa miya shishi nima?
Orqa miya shishi – bu orqa miya kanali yoki umurtqa pog’onasi suyaklari ichida rivojlanadigan g’ayritabiiy o’sish. Ushbu o’smalar orqa miyaning o’zidan yoki atrofdagi tuzilmalardan kelib chiqishi mumkin, bu esa nevrologik funktsiyaga va umumiy salomatlikka sezilarli ta’sir qiladi. Orqa miya o’smalarini ikkita asosiy toifaga bo’lish mumkin: orqa miya himoya membranalari ichida rivojlanadigan intradural o’smalar va umurtqa pog’onasiga ta’sir qiluvchi umurtqali o’smalar.
Orqa miya o'smalarining turlari
Intradural o'smalar
Intramedullar o’smalar: Bu o’smalar orqa miya ichidagi hujayralardan kelib chiqadi. Umumiy turlarga gliomalar, astrositomalar va ependimomalar kiradi.
Ekstramedullar o’smalar: Bu o’smalar orqa miya atrofidagi membranalarda yoki orqa miyadan shoxlangan nerv ildizlaridan o’sadi. Masalan, meningiomalar, neyrofibromalar va shvannomalar. Garchi bu o’smalar orqa miya ichida paydo bo’lmasa ham, ular sezilarli siqilishga olib kelishi va orqa miya funktsiyasini buzishi mumkin.
Metastatik oʻsmalar: Baʼzi hollarda tananing boshqa qismlaridan oʻsmalar umurtqa pogʻonasiga yoki atrofdagi toʻqimalarga tarqalishi (metastazlanishi) va orqa miyaga taʼsir qilishi mumkin.
Semptomlar
Orqa miya shishining mavjudligi o’simtaning kattaligi, joylashishi va turiga qarab farq qilishi mumkin bo’lgan bir qator alomatlarga olib kelishi mumkin. Umumiy simptomlarga quyidagilar kiradi:
Mahalliy og’riq: o’simta joyida og’riq, bu boshqa joylarga, masalan, kestirib, oyoq yoki qo’llarga tarqalishi mumkin.
Nevrologik simptomlar: oyoq-qo’llarda uyqusizlik, karıncalanma yoki sezuvchanlik yo’qolishi va mushaklarning kuchsizligi bo’lishi mumkin.
Ichak yoki siydik pufagi funktsiyasidagi o’zgarishlar: bu funktsiyalar ustidan nazoratni yo’qotish o’smaning rivojlangan o’sishi bilan sodir bo’lishi mumkin.
Orqa og’rig’i: Ko’pincha kechasi yomonlashadi, bel og’rig’i o’murtqa o’smaning dastlabki ogohlantiruvchi belgisi bo’lishi mumkin.
Yurish qiyinligi: o’simta o’sishi bilan u harakatchanlik va muvozanatni buzishi mumkin.
Sabablari va xavf omillari
Ko’pchilik o’murtqa o’smalarining aniq sababi noma’lumligicha qolmoqda. Genetik mutatsiyalar muhim rol o’ynaydi, deb taxmin qilinadi, ba’zi o’smalar irsiy sharoitlar bilan bog’liq, masalan:
Neyrofibromatoz 2-toifa: Nervlarda yaxshi xulqli o’smalarning o’sishi bilan tavsiflangan genetik kasallik, bu ham orqa miya o’smalariga olib kelishi mumkin.
Von Hippel-Lindau kasalligi: Bu kam uchraydigan holat turli xil o’smalar, shu jumladan orqa miyaga ta’sir qiladigan o’smalar bilan bog’liq.
Atrof-muhit omillari, masalan, ba’zi kimyoviy moddalarga ta’sir qilish, bu o’smalarning rivojlanishiga yordam berishi mumkin.
Diagnostika
Orqa miya o’simtasini diagnostika qilish qiyin bo’lishi mumkin, chunki simptomlar ko’proq uchraydigan holatlar bilan bir-biriga mos keladi. To’liq tibbiy tarix va fizik tekshiruv zarur. Diagnostik tasvirlar hal qiluvchi rol o’ynaydi, ko’pincha quyidagi testlar qo’llaniladi:
Magnit-rezonans tomografiya (MRI): Bu o’murtqa o’smalarni baholash uchun afzal ko’rilgan ko’rish usulidir. MRI umurtqa pog’onasi va uning atrofidagi tuzilmalarning batafsil tasvirlarini yaratish uchun kuchli magnitlar va radio to’lqinlardan foydalanadi.
Kompyuter tomografiyasi (KT) skanerlash: MRIga qaraganda kamroq tarqalgan bo’lsa-da, kompyuter tomografiyasi orqa miya anatomiyasi va mavjud bo’lgan har qanday anomaliyalar haqida qo’shimcha ma’lumot berishi mumkin.
Biopsiya: o’smaning o’ziga xos turini aniqlash uchun mikroskopik tekshirish uchun to’qima namunasi olinishi mumkin.
Davolash imkoniyatlari
Orqa miya o’smalarini davolashda asosiy maqsad o’simtani yo’q qilish va orqa miya va uning atrofidagi nervlarning shikastlanishini kamaytirishdir. Davolash usullari o’simta turi, hajmi va joylashuvi, shuningdek, bemorning umumiy salomatligi kabi bir qancha omillarga bog’liq.
Monitoring
O’smalar kichik va asemptomatik bo’lgan hollarda, har qanday o’zgarishlarni kuzatish uchun muntazam ravishda ko’rish orqali ehtiyotkor kutish usuli qo’llanilishi mumkin.
Jarrohlik
Jarrohlik ko’pincha mavjud o’smalarni davolashning birinchi yo’nalishi hisoblanadi. Jarrohlik texnikasi, jumladan, mikrojarrohlik sohasidagi yutuqlar sog’lom to’qimalarni saqlab qolgan holda o’smani aniqroq olib tashlash imkonini beradi. Ba’zi hollarda to’liq olib tashlash mumkin bo’lmasligi mumkin, bu esa operatsiyadan keyingi radiatsiya yoki boshqa rapiyalarga olib keladi.
Radiatsiya terapiyasi
Ushbu davolash ko’pincha operatsiyadan keyin qolgan o’simta hujayralarini nishonga olish yoki operatsiya qilinmaydigan o’smalarni davolash uchun ishlatiladi. Texnikalar ko’pincha atrofdagi sog’lom to’qimalarga zararni kamaytirish uchun moslashtiriladi.
Kimyoterapiya
Ba’zi o’sma turlari uchun, ayniqsa saraton xususiyatiga ega bo’lganlar uchun, kimyoterapiya yakka o’zi yoki radiatsiya terapiyasi bilan birgalikda qo’llanilishi mumkin.
Qo'llab-quvvatlovchi parvarish
To’g’ridan-to’g’ri o’smalarni davolashdan tashqari, simptomlarni boshqarish va hayot sifatini yaxshilash uchun qo’llab-quvvatlovchi parvarish variantlari taqdim etilishi mumkin. Bu jismoniy terapiya, og’riqni boshqarish strategiyalari va maslahat xizmatlarini o’z ichiga olishi mumkin.