Buyrakning polikistik kasalligi
Polikistik buyrak kasalligi (PKD) buyrak kasalligi bo’lib, buyraklarda suyuqlik bilan to’ldirilgan kistalarning klasterlariga olib keladi. Bu holat nafaqat buyraklar faoliyatini buzishi, balki oxir-oqibat buyrak etishmovchiligiga olib kelishi mumkin. Bu buyrak etishmovchiligining to’rtinchi asosiy sababi ekanligi ma’lum. Kasallik bir qator boshqa asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin, masalan, yuqori qon bosimi va jigarda kistalar paydo bo’lishi.
Polikistik buyrak kasalligi uning zo’ravonlik darajasida farq qilishi mumkin. Ba’zi asoratlarni oldini olish mumkin va to’g’ri davolash va turmush tarzini o’zgartirish buyraklaringizga jiddiy zarar etkazilishini kamaytirishga yordam beradi.
Semptomlar
Ko’pgina hollarda, odamlar PKD bilan yillar davomida, kasallik bilan bog’liq bo’lgan hech qanday alomatlar va alomatlarsiz yashashlari mumkin. Kasallikning biron bir alomatini sezishingiz uchun kist odatda yarim dyuym yoki undan kattaroq o’sishi kerak.
Ushbu kasallikning ayrim belgilariga quyidagilar kiradi:
Siydikdagi qon
Tez-tez siyish
Orqa tarafdagi og’riq yoki og’irlik
Qorin bo’shlig’ida og’riq yoki sezgirlik
Osonlik bilan ko’karadigan teri
Charchoq
Och teri rangi
Yonlarda og’riq
Siydik chiqarish yo’llari infektsiyasi
Buyrak toshlari
Qo’shma og’riq
Tirnoq anormalliklari
Agar siz o’zingizni yoki sizga yaqin bo’lgan odamni sezsangiz, polikistik buyrak kasalligining biron bir alomati yoki alomatlarini rivojlantirsangiz, iloji boricha tezroq shifokoringizga murojaat qilish yaxshiroqdir.
Turlari & Sabablari
Polikistik buyrak kasalligi odatda irsiy hisoblanadi. Garchi, ba’zi hollarda, boshqa jiddiy buyrak muammolari bo’lgan odamlarda rivojlanishi mumkin. PKD ning uchta asosiy turiga quyidagilar kiradi:
Avtosomal dominant PKD (ADPKD) – Avtosomal dominant PKD, shuningdek, kattalar PKD deb ataladi, holatlarning taxminan 90 foizini tashkil qiladi. Ota-onasida PKD bo’lgan odamlarda bu holatni rivojlanish ehtimoli 50 foizga teng.
Semptomlar odatda hayotning keyingi davrida, 30 yoshdan 40 yoshgacha paydo bo’ladi, ammo kamdan-kam odam bolalik davrida ham alomatlarni boshdan kechira boshlaydi.
Autosomal retsessiv PKD (ARPKD) – Avtosomal retsessiv PKD ADPKD bilan solishtirganda ancha kam uchraydi. U ham meros bo’lib o’tadi, ammo ARPKD rivojlanishi uchun ikkala ota-ona ham kasallik genini olib yurishi kerak.
ARPKD tashuvchilari faqat bitta genga ega bo’lsa, hech qanday alomat ko’rsatmaydi. Biroq, agar ular har bir ota-onadan ikkita genni meros qilib olsalar, ular ARPKDga ega bo’ladi. ARPKD ning to’rt turi mavjud, ular orasida:
Tug’ilganda mavjud bo’lgan prenatal shakl.
Neonatal shakl tug’ilgandan keyingi birinchi oy ichida paydo bo’lishi mumkin.
Infantil shakl bola 3 oydan 12 oygacha bo’lganida paydo bo’lishi mumkin.
Voyaga etmaganlar shakli bola 1 yoshga to’lgandan keyin paydo bo’lishi mumkin.
Olingan kist buyrak kasalligi – Olingan kist buyrak kasalligi (ACKD) meros bo’lib o’tmaydi va odatda hayotning keyingi bosqichida paydo bo’ladi.
Bu holat odatda boshqa buyrak muammolari bo’lgan odamlarda kuzatiladi. Bu buyrak etishmovchiligi bo’lgan odamlarda va dializda bo’lgan odamlarda ko’proq uchraydi.
Tashxis
ADPKD va ARPKD meros bo’lib qolganligi sababli, shifokor birinchi navbatda oilangiz tarixini ko’rib chiqishi kerak. Ular dastlab anemiya yoki boshqa infektsiya belgilarini izlash uchun to’liq qon ro’yxatini buyurishlari kerak bo’lishi mumkin.
PKD ning barcha uch turini tashxislash uchun shifokoringiz buyrak, jigar va boshqa organlarning kistalarini qidirish uchun ko’rish testlaridan foydalanishi mumkin. PKD diagnostikasi uchun ishlatiladigan tasvirlash testlari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Qorin bo'shlig'ining ultratovush tekshiruvi
Ushbu invaziv bo’lmagan test buyraklardagi kistalarni ko’rish uchun tovush to’lqinlaridan foydalanadi.
Qorin bo'shlig'ining kompyuter tomografiyasi
Ushbu test buyrakdagi kichikroq kistlarni aniqlashga qodir.
Qorin bo'shlig'ining MRI skanerlashi
Ushbu MRI buyrak tuzilishini tasavvur qilish va har qanday kistalarni qidirish uchun tanangizni tasvirlash uchun kuchli magnitlardan foydalanadi.
Vena ichiga Pyelogramma
Ushbu test qon tomirlarini rentgen nurida aniqroq ko’rsatish uchun bo’yoqdan foydalanadi.
Davolash
Ushbu holatning og’irligi odamdan odamga, hatto bir oila a’zolari orasida ham farq qilishi mumkin. Odatda, polikistik buyrak kasalliklarini davolash dastlabki bosqichlarda belgilar, alomatlar va asoratlarni davolashni o’z ichiga oladi.
Buyrak kistasining o'sishi
Tolvaptan kabi dori-darmonlar buyraklardagi kistlarning o’sishini to’xtatish uchun tez progressiv ODPKD xavfi bo’lgan kattalar uchun tavsiya etilishi mumkin.
Og'riq
Retseptsiz dori-darmonlar sizga polikistik buyrak kasalligining og’rig’ini nazorat qilishda yordam berishi mumkin. Biroq, ba’zi odamlarda og’riq kuchliroq va doimiydir.
Buyrak faoliyatining pasayishi
Buyraklarning yaxshi ishlashiga yordam berish uchun mutaxassislar odatda normal tana vaznini saqlashni tavsiya qiladilar. Kun davomida ichimlik suvi va suyuqlik ham kistlarning o’sishini sekinlashtirishga yordam beradi. Agar siz kam tuzli dietaga rioya qilsangiz va kamroq protein iste’mol qilsangiz, bu buyrak kistalariga suyuqlikning ko’payishiga yaxshiroq javob berishi mumkin.
Yuqori qon bosimi
Agar yuqori qon bosimi nazorat qilinsa, bu kasallikning rivojlanishini kechiktirishga va buyrakning keyingi shikastlanishini sekinlashtirishga yordam beradi. Siz protein va kaloriya miqdori o’rtacha bo’lgan, past natriyli, kam yog’li dietaga borishingiz mumkin, shuningdek, chekishni tashlashingiz, jismoniy mashqlarni oshirishingiz va stressni kamaytirishingiz mumkin. Shifokoringiz shuningdek, yuqori qon bosimini nazorat qilishda yordam beradigan ba’zi dori-darmonlarni tavsiya qilishi mumkin.
Siydikdagi qon
Siydikda qon borligini sezganingizdan so’ng darhol ko’p suyuqlik, yaxshisi oddiy suv ichish muhimdir, chunki bu siydikni suyultirishga yordam beradi. Suyultirish siydik yo’llarida obstruktiv pıhtılar paydo bo’lishining oldini olishga ham yordam berishi mumkin. Ko’p hollarda qon ketish o’z-o’zidan to’xtashi kerak. Ammo, agar bunday bo’lmasa, shifokoringizga murojaat qilish yaxshiroqdir.
Quviq yoki buyrak infektsiyalari
Buyrak shikastlanishining oldini olish uchun infektsiyalarni antibiotiklar bilan o’z vaqtida davolash juda muhimdir. Sizning shifokoringiz, ehtimol sizda oddiy siydik pufagi infektsiyasi yoki murakkabroq kist yoki buyrak infektsiyasi borligini tekshiradi. Asoratlangan infektsiyalar uchun antibiotiklarning uzoq kursi talab qilinadi.
Buyrak etishmovchiligi
Agar buyraklaringiz ishlashni to’xtatsa va qoningizdan chiqindi mahsulotlar va qo’shimcha suyuqliklarni olib tashlash qobiliyatini yo’qotsa, transplantatsiya yoki dializ talab qilinadi.
Anevrizmalar
Agar sizda polikistik buyrak kasalligi va oilangizda miya anevrizmalarining yorilishi bilan og’rigan bo’lsangiz, shifokoringiz intrakranial anevrizmalarni muntazam ravishda tekshirishni tavsiya qilishi mumkin.
Agar anevrizma aniqlansa, uning hajmiga qarab qon ketish xavfini kamaytirish uchun anevrizmani jarrohlik yo’li bilan kesish mumkin. Yuqori qon bosimi va yuqori qon xolesterinini nazorat qilish kabi jarrohlik bo’lmagan davolash usullari ham mavjud. Chekishni tashlash ham juda foydali.
Murakkabliklar
Bir qator asoratlar polikistik buyrak kasalligi bilan bog’liq. Ularga quyidagilar kiradi:
Yuqori qon bosimi – Buyrak polikistik kasalligining keng tarqalgan asorati qon bosimining ko’tarilishidir. Agar yuqori qon bosimi davolanmasa, u buyraklaringizga qo’shimcha zarar etkazishi va yurak xastaligi yoki insult xavfini oshirishi mumkin.
Surunkali og’riq – Og’riq, polikistik buyrak kasalligi bo’lgan odamlarda yana bir keng tarqalgan alomatdir. Odatda bu sizning yoningizda yoki orqangizda paydo bo’ladi. Bundan tashqari, og’riq siydik yo’llari infektsiyasi, buyrak toshlari yoki malign o’sma bilan bog’liq bo’lishi mumkin.
Buyrak funktsiyasining yo’qolishi – Ma’lumki, buyrak funktsiyasining progressiv yo’qolishi polikistik buyrak kasalligining eng jiddiy asoratlaridan biri hisoblanadi. PKD bilan og’rigan bemorlarning deyarli yarmi 60 yoshga kelib buyrak etishmovchiligiga duchor bo’ladi. Buning sababi, PKD buyraklaringizning chiqindilarni zaharli darajaga etishiga to’sqinlik qilishi mumkin. Kasallikning kuchayishi bilan buyrak kasalligining so’nggi bosqichi paydo bo’lishi mumkin, bu sizni dializ yoki transplantatsiya qilishni talab qilishi mumkin.
Jigarda kistalarning o’sishi – Agar sizda polikistik buyrak kasalligi bo’lsa, yoshingiz oshgani sayin sizda jigar kistalari paydo bo’lish ehtimoli ko’proq. Erkaklarda ham, ayollarda ham kistalar rivojlansa, ayollarda kistalar ko’pincha kattaroqdir. Ayol gormonlari va ko’p homiladorlik ham jigar kistalariga hissa qo’shishi mumkin.
Yurak qopqog’i anomaliyalari – polikistik buyrak kasalligi bo’lgan kattalarning taxminan 25 foizi mitral qopqoq prolapsasini rivojlantiradi. Bu sodir bo’lganda, yurak qopqog’i endi to’g’ri yopilmaydi va bu qonning orqaga oqishi mumkin.
Miyadagi anevrizmaning rivojlanishi – Miyadagi qon tomiridagi balonga o’xshash bo’rtiq qon ketishiga, ya’ni u yorilib ketganda qon ketishiga olib kelishi mumkin. Polikistik buyrak kasalligi bilan og’rigan odamlarda odatda anevrizma xavfi yuqori. Oilada anevrizma tarixi bo’lgan odamlar eng yuqori xavf ostida. Sizning holatingizda skrining zarur yoki yo’qligini so’rash uchun shifokoringiz bilan gaplashishingiz mumkin.
Homiladorlikning asoratlari – Buyrakning polikistik kasalligiga chalingan ayollarning aksariyati odatda muvaffaqiyatli homiladorlikka qodir. Biroq, ba’zi hollarda, ayollarda hayot uchun xavfli kasallik bo’lgan preeklampsi rivojlanishi mumkin. Qon bosimi yuqori bo’lgan yoki buyrak funktsiyasining pasayishi bilan kasallanish ehtimoli ko’proq.
Yo’g’on ichak bilan bog’liq muammolar – yo’g’on ichak devoridagi zaifliklar, sumkalar yoki qoplar, ya’ni divertikulyoz buyrakning polikistik kasalligi bilan og’rigan odamlarda ham rivojlanishi mumkin.
Oldini olish
PKDning ba’zi asoratlarini oldini olishning eng yaxshi usullaridan biri buyraklaringizni iloji boricha sog’lom saqlashdir.
Qon bosimingizni nazorat qilish bo’yicha maslahatlardan ba’zilari tuz miqdori past, meva va sabzavotlarni ko’p iste’mol qilish, muntazam ravishda mashq qilish va sog’lom vaznni saqlash, chekishni tashlash va spirtli ichimliklarni iste’mol qilishni kamaytirishni o’z ichiga oladi.