Bulging disk nima?
Bo’rtib chiqqan disk umurtqa pog’onasidagi intervertebral disklardan biri odatdagi chegaralaridan tashqariga chiqib ketganda paydo bo’ladi. Ushbu disklar vertebra o’rtasida yostiq bo’lib xizmat qiladi, qo’llab-quvvatlash va moslashuvchanlikni ta’minlaydi. Disk bo’rtib ketganda, u yaqin atrofdagi nervlarni bosib, og’riq va boshqa alomatlarga olib kelishi mumkin.
Bo’rtib chiqqan diskni tushunish uchun umurtqa pog’onasining tuzilishini tushunish kerak. Orqa miya 33 ta umurtqadan iborat bo’lib, bir nechta mintaqalarga bo’lingan:
Servikal umurtqa pog’onasi: etti umurtqadan iborat bo’yin mintaqasi.
Ko’krak umurtqasi: o’n ikkita umurtqadan iborat yuqori orqa.
Lomber orqa miya: pastki orqa, beshta umurtqadan iborat.
Sacrum va Coccyx: umurtqa pog’onasining pastki uchi, birlashtirilgan umurtqalardan iborat.
Intervertebral disklar umurtqalar o’rtasida joylashgan bo’lib, ular annulus fibrosus deb ataladigan qattiq tashqi qatlamdan va yadro pulposus deb nomlanuvchi jelga o’xshash markazdan iborat.
Disklarning shishishi sabablari
Bo’rtib chiqqan diskning rivojlanishiga bir qancha omillar yordam beradi, jumladan:
Qarish: odamlarning yoshi ulg’aygan sari, intervertebral disklar hidratsiya va elastiklikni yo’qotadi, bu esa ularni bo’rtib ketishga ko’proq moyil qiladi. Ushbu tabiiy degeneratsiya disk balandligi va tizimli yaxlitlikning pasayishiga olib kelishi mumkin.
Shikastlanish: Umurtqa pogʻonasidagi shikastlanishlar, masalan, yiqilish yoki baxtsiz hodisa natijasida disklar boʻrtib ketishiga olib kelishi mumkin. To’satdan og’ir ko’tarish yoki burilish harakatlari ham umurtqa pog’onasini zo’riqishi mumkin, bu esa bo’rtib ketishiga olib keladi.
Genetika: Disk bilan bog‘liq muammolarning oilaviy tarixi odamlarni bo‘rtib chiqqan disklarga moyil qilishi mumkin. Genetik omillar o’murtqa tarkibiy qismlarning strukturaviy yaxlitligiga ta’sir qilishi mumkin.
Takroriy stress: Qayta takrorlanuvchi harakatlar yoki uzoq vaqt turish bilan bog‘liq kasbiy xavflar umurtqa pog‘onasini zo‘riqishi mumkin, bu esa disklarning bo‘rtib ketish xavfini oshiradi.
Hayot tarzi omillari: Semizlik, noto‘g‘ri turish va harakatsiz turmush tarzi umurtqa pog‘onasi bilan bog‘liq muammolarga, jumladan disklarning bo‘rtib ketishiga yordam beradi. Og’irlik umurtqa pog’onasiga ortiqcha stress qo’shishi mumkin, yomon holat esa mavjud sharoitlarni yanada kuchaytirishi mumkin.
Disklarning shishishi belgilari
Bo’rtib chiqqan diskning belgilari keng tarqalgan bo’lib farq qilishi mumkin, bu bo’rtiqning joylashishiga va yaqin atrofdagi nervlarni siqadimi yoki yo’qmi. Umumiy simptomlarga quyidagilar kiradi:
Mahalliy og’riqlar: Alohida odamlar umurtqa pog’onasining ta’sirlangan hududida og’riqni his qilishlari mumkin. Misol uchun, lomber mintaqadagi bo’rtib chiqqan disk pastki bel og’rig’iga sabab bo’lishi mumkin, servikal mintaqada esa bo’yin bezovtalanishiga olib kelishi mumkin.
Radiatsion og’riq: Agar bo’rtib chiqqan disk asabga bosilsa, og’riq nerv yo’li bo’ylab tarqalishi mumkin. Masalan, belning bo’rtib ketishi siyatikaga olib kelishi mumkin, og’riq oyoqdan pastga tushadi.
Uyqusizlik yoki karıncalanma: Bosilgan nervlar, zararlangan hududga qarab, qo‘llar, qo‘llar, oyoqlar yoki oyoqlarda uyqusizlik yoki karıncalanma hissi paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin.
Zaiflik: Agar bo’rtib chiqqan disk nervlar faoliyatiga ta’sir qilsa, oyoq-qo’llarda mushaklar kuchsizligi paydo bo’lishi mumkin. Bu harakatchanlik va muvofiqlashtirishga ta’sir qilishi mumkin.
Cheklangan harakat oralig‘i: Alohida odamlar umurtqa pog‘onasini erkin harakatlantirishda qiyinchilik tug‘dirishi mumkin, bu esa kundalik mashg‘ulotlar davomida qattiqlik va noqulayliklarga olib keladi.
Shishgan disklarning diagnostikasi
Kattalashgan diskni tashxislash odatda keng qamrovli baholashni o’z ichiga oladi, bu quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:
Tibbiy tarix: Tibbiy yordam ko’rsatuvchi provayder simptomlarni, boshlanishini va har qanday hissa qo’shadigan omillarni tushunish uchun batafsil tibbiy tarixni oladi.
Jismoniy tekshiruv: to’liq fizik tekshiruv kuch, reflekslar va harakat oralig’ini baholaydi. Bu har qanday funktsional cheklovlarni aniqlashga yordam beradi.
Tasvirlash tadqiqotlari: Magnit-rezonans tomografiya (MRI) yoki kompyuter tomografiyasi (KT) skanerlari kabi tasvirlash usullari umurtqa pog‘onasining batafsil tasvirlarini beradi, bu esa bo‘rtib chiqqan diskni va unga bog‘liq bo‘lgan nerv siqilishini ko‘rish imkonini beradi.
Shishgan disklarni davolash imkoniyatlari
Shishgan disklarni davolash ko’pincha konservativ tarzda boshlanadi va quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:
Jismoniy th*rapy: Jismoniy tajovuzkor orqa va asosiy mushaklarni kuchaytirish, moslashuvchanlikni yaxshilash va umurtqa pog’onasidagi bosimni engillashtirish uchun moslashtirilgan mashqlar dasturini ishlab chiqishi mumkin.
Muqobil davolashlar: Chiropraktik parvarish, akupunktur yoki massaj terapiyasi kabi usullar mushaklarning kuchlanishini bartaraf etish va umurtqa pog’onasini tekislashni yaxshilash orqali ba’zi odamlarni yengillashtirishi mumkin.
Issiqlik va sovuqni davolash: issiqlikni qo’llash tarang mushaklarning bo’shashishiga yordam beradi, sovuq esa yallig’lanishni va o’tkir og’riqni kamaytiradi. Ikkala usul ham simptomlarni boshqarishda foydali bo’lishi mumkin.
Turmush tarzini oʻzgartirish: Ishda ergonomik sozlashlarni amalga oshirish va vaznni boshqarish va toʻgʻri turish kabi sogʻlom turmush tarzini qoʻllash simptomlarni kamaytirishga va keyingi jarohatlarning oldini olishga yordam beradi.
Qo'shimcha aralashuvni qachon ko'rib chiqish kerak
Agar konservativ davo ma’lum vaqtdan keyin simptomlarni engillashtirmasa yoki nevrologik alomatlar yomonlashsa, shifokor ko’proq invaziv muolajalarni tavsiya qilishi mumkin. Ular nerv siqilishini engillashtiradigan minimal invaziv usullarni yoki og’ir holatlarda diskning bo’rtib ketgan qismini olib tashlash uchun jarrohlik aralashuvni o’z ichiga olishi mumkin.