Limfoma
Limfa tizimining saratoniga limfoma deyiladi. Limfa tizimi limfa tugunlari va tomirlardan iborat bo’lib, ular limfa suyuqligining butun tana bo’ylab harakatlanishi uchun javobgardir. Limfa suyuqligida infektsiyalarga qarshi kurashadigan oq qon hujayralari mavjud. Limfa tugunlari infektsiyaning tarqalishini oldini oladi. Lenfoma suyak iligi, limfa tugunlari, timus bezi, bodomsimon bezlar va taloq kabi tananing turli qismlariga ta’sir qiladi. Lenfoma turiga va bosqichiga qarab, limfomani davolash o’zgaradi. Limfatik tizimning hujayralari limfoma boshlangan joydan limfotsitlardir.
Lenfoma turlari
Limfomaning ikkita asosiy turi mavjud. Bular Hodgkin limfomasi va Non-Xodgkin limfomasi. Ilgari, Hodgkin kasalligi Hodgkin limfomasi uchun ishlatilgan nom edi. Limfomaning boshqa turlari:
Surunkali limfotsitik leykemiya – Bu suyak iligi (suyaklarning ichki qismini to’ldiradigan shimgichli to’qima) va qonda paydo bo’ladigan saraton turi.
Teri B-hujayrali limfoma – Bu teriga ta’sir qiladigan kam uchraydigan saraton. U oq qon hujayralarining bir turi bo’lgan B-hujayralarida boshlanadi.
Teri T-hujayrali limfomasi – bu oq qon hujayralarining bir turi bo’lgan T-hujayralariga ta’sir qiluvchi kam uchraydigan saraton. T-hujayralari immunitet tizimining mikroblarga qarshi kurash mexanizmi uchun javobgardir.
Valdenstrom makroglobulinemiyasi – suyak iligi bu noyob saraton kasalligida ko’p miqdorda g’ayritabiiy oq qon hujayralarini ishlab chiqaradi. Anormal oq qon hujayralari qon aylanishini buzadi, bu esa asoratlarni keltirib chiqaradi.
Lenfoma sabablari
Kasalliklarga qarshi kurashadigan limfotsitlar (oq qon tanachalari) genetik mutatsiyani rivojlantirganda, bu holat lenfomani keltirib chiqaradi. Kasal limfotsitlarning ko’payishiga olib keladigan mutatsiya tufayli hujayralar bir zumda ko’payadi. Oddiy hujayralar o’lsa-da, kasal limfotsitlar bu genetik mutatsiya tufayli yashashni davom ettiradi. Natijada, limfa tugunlarida limfa tugunlari, taloq va jigarning shishishiga olib keladigan ko’plab kasal limfotsitlar mavjud.
Ushbu nazoratsiz hujayra o’sishi lenfomaga sabab bo’lishi uchun asosan javobgardir. Limfoma bilan og’rigan odamlarda bu kasal hujayralar mavjud bo’lib, ular yashashni davom ettiradilar va o’lmaydilar. Biroq, lenfomaga nima sabab bo’lganligi hali ham aniq emas.
Lenfoma belgilari
Ushbu saratonning dastlabki bosqichida hech qanday alomat yo’q. Shifokor tomonidan fizik tekshiruvdan so’ng siz limfa tugunlarining shishishi haqida bilishingiz mumkin. Teri ostida sezilgan kichik, yumshoq tugunlar mavjud bo’lganda, limfa tugunlarida shish borligini aniqlaydi. Limfa tugunlarini bo’yin, qo’ltiq, yuqori ko’krak qafasi, qorin va oshqozon hududida his qilish mumkin.
Lenfoma bilan bog’liq turli xil alomatlar mavjud. Lenfoma belgilarini aniqlash oson emas va shuning uchun bemor ko’pincha keyingi bosqichda saraton haqida bilib oladi. Bu alomatlar:
Tushuntirilmagan vazn yo’qotish
Suyaklarda og’riq
Tananing turli qismlarida limfa tugunlarining og’riqsiz shishishi
Isitma
Yo’tal
Nafas qisilishi
Teri qichishi va teri burmalarida toshmalar
Oshqozon og’rig’i
Spirtli ichimliklarni iste’mol qilish paytida og’riq
Charchoq
Kechasi terlar
Kattalashgan taloq
Lenfoma diagnostikasi
Agar fizik tekshiruvda limfoma belgilari aniqlansa, shifokor saraton tashxisi uchun biopsiya oladi. Biopsiya uchun kattalashgan limfa tugunlaridan hujayralarni olib tashlash mavjud. Gematopatolog limfoma hujayralarini tekshirish uchun hujayralarni tekshiradi. Agar limfoma hujayralari mavjud bo’lsa, shifokor hujayralar turini ham aytadi. Lenfoma hujayralari mavjudligini aniqlagandan so’ng, bemor ushbu hujayralarning tarqalish darajasini bilish uchun qo’shimcha tekshiruvdan o’tishi kerak.
Lenfoma uchun turli xil testlar qon tekshiruvi, ko’krak qafasi rentgenogrammasi, limfa tugunlarini tekshirish va kattalashgan limfa tugunlari va qo’shimcha o’smalarni aniqlaydigan magnit-rezonans tomografiya (MRI) yoki kompyuter tomografiyasi (KT) kabi ko’rish skanerlari.
Jismoniy tekshiruv
Jismoniy tekshiruv: Shifokor sizning bo’yin, qo’ltiq, chanoq, jigar va taloqdagi shishgan limfa tugunlarini aniqlaydi.
Limfa tugunlarini olib tashlash
Limfa tugunining biopsiyasi sinov uchun limfa tugunining bir qismini yoki butun limfa tugunini olib tashlashni o’z ichiga oladi. Murakkab testlar limfoma hujayralarining mavjudligini va agar mavjud bo’lsa, hujayralar turini aniqlaydi.
Qon tekshiruvi
Qon testlari kasallik haqida tashxis qo’yish uchun qon namunasida mavjud bo’lgan hujayralar sonini aniqlaydi.
Sinov uchun suyak iligi namunasi
Suyak iligi aspiratsiyasi va biopsiya ham tashxisning bir qismidir. Sinov uchun suyak iligi namunasini olish uchun shifokor son suyagiga igna kiritadi. Namuna tahlili lenfoma hujayralari mavjudligini aniqlash uchun aspiratsiya va biopsiya protsedurasidan keyin amalga oshiriladi.
Tasvirlarni skanerlash
Shifokor bemordan tananing turli qismlarida lenfoma belgilarini aniqlash uchun ko’rish testlarini o’tkazishni so’raydi. Sinovlarga MRI, KT va pozitron emissiya tomografiyasi (PET) kiradi.
Lenfoma uchun davolash imkoniyatlari
Saraton turi, bosqichi va og’irligi to’g’ri davolash usullarini aniqlashga yordam beradi. Bundan tashqari, bemorning afzalliklari va umumiy sog’lig’i ham davolanishni tanlashda yordam beradi. Davolashning maqsadi kasallikni nazorat qilish uchun saraton hujayralarini yo’q qilishdir. Limfomani davolash usullari quyidagilardan iborat:
Doimiy monitoring
Sekin va asta-sekin o’sadigan ba’zi limfoma turlari mavjud. Ularning belgilari va alomatlarini rivojlantirish uchun vaqt kerak. Muntazam monitoring lenfoma belgilari va bosqichini aniqlashga yordam beradi va shunga mos ravishda vaziyatni davolashadi. Vaziyatni kuzatish uchun testlardan o’tishingiz mumkin.
Radiatsiya terapiyasi
Terapiya saraton hujayralarini o’ldiradigan rentgen nurlari va protonlar kabi yuqori quvvatli energiya nurlaridan foydalanadi.
Kimyoterapiya
Bu saraton hujayralari kabi tez ko’payadigan hujayralarni yo’q qiladigan dorilarni qo’llashni talab qiladi. Dori vositalarini yuborish tomirlar orqali yoki dori turiga qarab tabletkalar shaklida amalga oshiriladi.
BMT
BMT yuqori dozalarda kimyoterapiya va nurlanishni talab qiladi. Bu suyak iligini bostiradi. Shifokor tanangizdagi suyak iligini tiklash uchun sog’lom donordan yoki tanangizdan sog’lom suyak iligi hujayralaridan suyak iligi hujayralarini kiritadi.
Boshqa davolash
Immunoterapiya dorilari saraton hujayralarini o’ldiradi, kimerik antigen retseptorlari (CAR)-T hujayra terapiyasi tanangizdan sog’lom T hujayralarini olib, saraton hujayralari bilan kurashadi.