Kraniofaringioma nima?
Kraniofaringioma kamdan-kam uchraydigan, saratonsiz o’simta bo’lib, u asosan gipofiz bezining yonida rivojlanadi, kichik, ammo tananing turli funktsiyalarini boshqaradigan gormonlarni tartibga solish uchun javob beradigan muhim bez. Yaxshi xulqli deb tasniflangan bo’lsa-da, kraniofaringiomalar o’sib borishi bilan jiddiy sog’liq muammolariga olib kelishi mumkin, bu esa yaqin atrofdagi miya tuzilmalari va gormonal muvozanatlarga ta’sir qilishi mumkin.
Xususiyatlari va belgilari
Kraniofaringioma har qanday yoshda paydo bo’lishi mumkin, ammo ular ko’pincha bolalar va katta yoshlilarda tashxis qilinadi. Ularning sekin o’sishi ko’pincha semptomlar asta-sekin rivojlanishi mumkinligini anglatadi va quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:
- Ko’rishning o’zgarishi: Bemorlar optik nervlarga bosim tufayli ko’rishda progressiv o’zgarishlarga duch kelishi mumkin.
- Bosh og’rig’i: Doimiy bosh og’rig’i tez-tez uchraydi, chunki o’simta bosh suyagiga bosim o’tkazadi.
- Charchoq: Umumiy charchoq va energiya etishmasligi o’simtadan kelib chiqqan gormonal muvozanatdan kelib chiqishi mumkin.
- Tez-tez siyish: Bu alomat buyrak funktsiyasining gormonal tartibga solinishidagi buzilishlardan kelib chiqishi mumkin.
- Bolalarda o’sish muammolari: Kraniofaringioma bilan og’rigan bolalar sekinroq o’sishi va tengdoshlariga qaraganda qisqaroq bo’lishi mumkin.
Diagnostika
Kraniofaringioma diagnostikasi klinik baholash va tasviriy tadqiqotlarning kombinatsiyasini o’z ichiga oladi:
- Tibbiy tarix va fizik tekshiruv: Ko’rish, muvofiqlashtirish va umumiy nevrologik funktsiyaga har qanday ta’sirni baholash uchun simptomlarni batafsil ko’rib chiqish va nevrologik tekshiruv zarur.
- Qon testlari: Bu testlar gormonal nomutanosiblikni aniqlashga yordam beradi, bu esa gipofiz bezining o’simtadan ta’sirlanishi mumkinligini ko’rsatadi.
- Tasvirlash tadqiqotlari: Rentgen nurlari, KT va MRI kabi usullar miyaning batafsil tasvirlarini taqdim etadi, bu esa tibbiyot xodimlariga o’simtani aniqlash, uning hajmini baholash va tegishli davolanishni rejalashtirish imkonini beradi.
- Biopsiya: Ba’zi hollarda tashxisni tasdiqlash uchun to’qima namunasini olish kerak bo’lishi mumkin, garchi bu odatiy ko’rish topilmalari tufayli kamroq tarqalgan.
Davolash imkoniyatlari
Kraniofaringiomani davolashning asosiy usuli jarrohlik aralashuvidir. Biroq, o’ziga xos yondashuv o’simta hajmi, joylashuvi va bemorning sog’lig’iga qarab farq qilishi mumkin:
Jarrohlik
Asosiy maqsad – yaqin atrofdagi sog’lom tuzilmalarni saqlab, o’simtani olib tashlash. Jarrohlik variantlari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- Ochiq jarrohlik (kraniotomiya): o’simtaga bevosita kirish uchun bosh suyagini ochishni o’z ichiga oladi.
- Minimal invaziv jarrohlik (Transsfenoidal protsedura): Bu usul jarrohlarga o’simtani burun yo’llari orqali olib tashlash imkonini beradi, tiklanish vaqtini qisqartiradi va atrofdagi to’qimalarga zarar yetkazishni kamaytiradi.
Jarrohlar o’simtani iloji boricha ko’proq olib tashlashga intilishadi, ammo miyaning muhim joylariga yaqinligi sababli to’liq olib tashlash har doim ham mumkin emas. Hidrosefali (miyada suyuqlik to’planishi) holatlarida ortiqcha suyuqlikni to’kish uchun shunt qo’yilishi mumkin.
Radiatsiya terapiyasi
Jarrohlikdan so’ng har qanday qoldiq o’simta hujayralarini nishonga olish uchun radiatsiya terapiyasi qo’llanilishi mumkin. Radiatsion terapiya turlariga quyidagilar kiradi:
- Tashqi nurlanishning radiatsiya th*rapiyasi: Bu usul sog’lom to’qimalarni saqlab, proton nurlari terapiyasi va intensivligi modulyatsiyalangan nurlanish th*rapy (IMRT) kabi ilg’or usullardan foydalangan holda radiatsiyani aniq o’simtaga yo’naltiradi.
- Stereotaktik radiojarrohlik: Ushbu yo’naltirilgan nurlanish davolash o’simtaga bir necha burchakdan yuqori dozalarni etkazib beradi, ko’pincha bir yoki bir necha seanslarda yakunlanadi.
- Brakit*rapi: Ushbu yondashuvda radioaktiv material to’g’ridan-to’g’ri o’simta ichiga yoki yaqiniga joylashtiriladi, bu maqsadli davolanishga imkon beradi.
Kimyoterapiya
Kraniofaringioma uchun keng tarqalgan birinchi darajali davolash usuli bo’lmasa-da, u ba’zi hollarda, ayniqsa agressiv o’sma turlari uchun yoki jarrohlik variant bo’lmaganda ko’rib chiqilishi mumkin.
Maqsadli terapiya
Ayniqsa, kamroq tarqalgan papiller kraniofaringiomalar uchun maqsadli terapiya o’simta hujayralari ichidagi o’ziga xos genetik o’zgarishlarga yo’naltirilishi mumkin. Laboratoriya testlari ushbu o’zgarishlarni aniqlab, davolash qarorlarini boshqarishi mumkin.