Alkogolli gepatit nima?
Alkogolli gepatit – spirtli ichimliklarni haddan tashqari iste’mol qilish natijasida yuzaga keladigan jigarning o’tkir yallig’lanishi. Bu alkogolli jigar kasalligining (ALD) og’ir shakli bo’lib, jigar shikastlanishiga va hayot uchun xavfli asoratlarga olib kelishi mumkin. Alkogolli gepatitni tushunish uning sabablarini, patofiziologiyasini, simptomlarini, tashxisini va davolash strategiyasini o’rganishni o’z ichiga oladi.
Alkogolli gepatit alkogolning jigar hujayralariga toksik ta’siridan kelib chiqadi. Spirtli ichimliklarni surunkali iste’mol qilish jigar hujayralarida yog’ning to’planishiga olib keladi, bu holat spirtli steatoz deb ataladi. Spirtli ichimliklarni haddan tashqari iste’mol qilganda, bu yog ‘to’planishi yallig’lanish va hujayra o’limiga olib kelishi mumkin. Patofiziologik jarayon bir nechta asosiy mexanizmlarni o’z ichiga oladi:
Oksidlovchi stress: Spirtli ichimliklar almashinuvi jigar hujayralariga zarar etkazadigan va yallig’lanishga olib keladigan reaktiv kislorod turlarini (ROS) ishlab chiqaradi.
Yallig’lanish reaktsiyasi: Jigarning oksidlovchi stressga javobi sitokinlar va boshqa yallig’lanish vositachilarini chiqaradigan, jigar shikastlanishini kuchaytiradigan immun hujayralarini jalb qilishni o’z ichiga oladi.
Fibroz: Surunkali yallig’lanish kollagen va boshqa hujayradan tashqari matritsa oqsillarini ishlab chiqaradigan jigar stellat hujayralarining faollashishiga olib keladi, natijada jigar fibrozi va chandiq paydo bo’ladi.
Alkogolli gepatitning belgilari
Alkogolli gepatit turli xil zo’ravonlik belgilari bilan namoyon bo’ladi. Umumiy simptomlarga quyidagilar kiradi:
Sariqlik: bilirubin darajasining oshishi tufayli teri va ko’zlarning sarg’ayishi.
Qorin og’rig’i: o’ng qorinning yuqori qismida noqulaylik yoki og’riq.
Ko’ngil aynishi va qayt qilish: oshqozon-ichak traktining belgilari ko’pincha bu holatga hamroh bo’ladi.
Isitma: ko’tarilgan tana harorati bo’lishi mumkin.
Charchoq: umumiy zaiflik va charchoq hissi.
Ascites: qorin bo’shlig’ida suyuqlikning to’planishi, qorin bo’shlig’ining shishishiga olib keladi.
Ensefalopatiya: Jigar disfunktsiyasi tufayli ruhiy holatning o’zgarishi yoki tartibsizlik.
Alkogolli gepatitning xavf omillari
Alkogolli gepatit rivojlanish xavfini oshiradigan bir qancha omillar:
Spirtli ichimliklarni haddan tashqari iste’mol qilish: Surunkali va ko’p ichish asosiy xavf omilidir. Spirtli ichimliklarni ko’p miqdorda va uzoqroq qabul qilish bilan xavf ortadi.
Jins: Ayollar alkogolli gepatitni spirtli ichimliklarni iste’mol qilish darajasining pastligida erkaklarnikiga qaraganda yuqori xavf ostida, ehtimol spirtli ichimliklar almashinuvi va gormonal ta’sirlardagi farqlar tufayli.
Genetika: genetik moyillik alkogol bilan bog’liq jigar shikastlanishiga individual sezgirlikka ta’sir qilishi mumkin.
Oziqlanish holati: Surunkali alkogolizmda keng tarqalgan noto’g’ri ovqatlanish jigar shikastlanishini kuchaytirishi va alkogolli gepatit xavfini oshirishi mumkin.
Bir vaqtning o’zida jigar kasalliklari: Virusli gepatit yoki yog’li jigar kasalligi kabi mavjud jigar kasalliklari spirtli ichimliklar ta’sirini kuchaytirishi va alkogolli gepatit xavfini oshirishi mumkin.
Diagnostika
Alkogolli gepatit diagnostikasi klinik baholash, laboratoriya testlari va tasviriy tadqiqotlarning kombinatsiyasini o’z ichiga oladi:
Klinik baholash: simptomlarni, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish tarixini va jigar faoliyatini baholash uchun batafsil tibbiy tarix va fizik tekshiruv.
Laboratoriya sinovlari:
Jigar funktsiyasi testlari: jigar fermentlari (AST va ALT), bilirubin va gidroksidi fosfataza darajasining oshishi.
To’liq qon miqdori (CBC): leykotsitoz va anemiyani ko’rsatishi mumkin.
Koagulyatsion tadqiqotlar: Protrombin vaqtining uzayganligi (PT) jigar disfunktsiyasini ko’rsatishi mumkin.
Sarum albumin: past darajalar jigar etishmovchiligini ko’rsatishi mumkin.
Tasviriy tadqiqotlar:
Ultratovush: jigar kengayishi, yog’li jigar o’zgarishi va astsitlarni aniqlay oladi.
KT skanerlash/MRI: Jigarning batafsil tasvirlarini beradi va boshqa jigar kasalliklarini istisno qilishga yordam beradi.
Jigar biopsiyasi:
Jarayon: Jigar yallig’lanishi va fibroz darajasini baholash uchun biopsiya o’tkazilishi mumkin, ammo bu har doim ham zarur yoki o’tkir sharoitlarda amalga oshirilmaydi.
Davolash
Alkogolli gepatitni davolash o’tkir holatni va spirtli ichimliklarni iste’mol qilishning asosiy buzilishini davolashni o’z ichiga oladi:
Spirtli ichimliklarni to’xtatish: Davolashning eng muhim bosqichi spirtli ichimliklarni iste’mol qilishni to’xtatishdir. Spirtli ichimliklarni davom ettirish jigar shikastlanishini yomonlashtiradi va tiklanishni murakkablashtiradi.
Oziqlanishni qo’llab-quvvatlash: Alkogolli gepatitda oziq-ovqat etishmovchiligi keng tarqalgan. Jigar salomatligi va umumiy tiklanishini qo’llab-quvvatlash uchun vitaminlar va minerallarni o’z ichiga olgan ozuqaviy qo’shimchalar muhim ahamiyatga ega.
Dori-darmonlar:
Kortikosteroidlar: Prednizon kabi dorilar jigar yallig’lanishini kamaytirishga va og’ir holatlarda natijalarni yaxshilashga yordam beradi.
Pentoksifillin: Ba’zi hollarda jigar yallig’lanishini kamaytirish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan yallig’lanishga qarshi dori.
Diuretiklar: suyuqlik to’planishini kamaytirish orqali astsitlarni davolash uchun ishlatiladi.
Qo’llab-quvvatlovchi parvarish:
Og’riqni boshqarish: og’riq va isitmani boshqarish uchun analjeziklar va antipiretiklar.
Hidratsiya: etarli miqdorda suyuqlik va elektrolitlar muvozanatini ta’minlash.
Jigar transplantatsiyasi: Jigar etishmovchiligi bo’lgan og’ir alkogolli gepatit, tibbiy davolanishga javob bermasa, jigar transplantatsiyasi ko’rib chiqilishi mumkin. Shu bilan birga, bemorlar transplantatsiya qilish huquqiga ega bo’lishdan oldin spirtli ichimliklarni iste’mol qilmaslik muddatini ko’rsatishlari kerak.
Murakkabliklar
Alkogolli gepatit boshqa jiddiy asoratlarga olib kelishi mumkin, masalan:
Kengaygan tomirlar (variklar) – Bunday holatda, portal vena orqali erkin oqib o’ta olmaydigan qon qizilo’ngach yoki oshqozoningizdagi boshqa qon tomirlariga qaytishi mumkin.
Jigar ensefalopatiyasi – Agar shikastlangan jigaringiz tanangizdan barcha toksinlarni olib tashlay olmasa, bu holat toksinlarning to’planishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Bu chalkashlik, uyquchanlik va nutqning buzilishini o’z ichiga oladi.
Ascites – astsit – bu qorin bo’shlig’ida to’plangan suyuqlik infektsiyalanishi mumkin bo’lgan va shuning uchun antibiotiklar bilan davolanishni talab qiladigan holat. Garchi bu holat hayot uchun xavfli bo’lmasa-da, u rivojlangan alkogolli gepatit yoki sirozning belgisi bo’lishi mumkin.
Buyrak etishmovchiligi – shikastlangan jigar buyraklarga qon oqimiga ta’sir qiladi, bu esa buyrak etishmovchiligiga olib keladi.
Siroz – Jigarning chandiqlari jigar etishmovchiligiga olib kelishi mumkin.
Oldini olish
Alkogolli gepatitning oldini olish spirtli ichimliklarni iste’mol qilishni kamaytirish va xavf omillarini boshqarishni o’z ichiga oladi:
Spirtli ichimliklarni o’rtacha iste’mol qilish: o’rtacha spirtli ichimliklarni iste’mol qilish bo’yicha ko’rsatmalarga rioya qilish jigar shikastlanishining oldini olishga yordam beradi. Ayollar uchun bu odatda kuniga bir martagacha, erkaklar uchun esa kuniga ikki martagacha ichishni anglatadi.
Muntazam tibbiy ko’riklar: surunkali spirtli ichimliklarni iste’mol qiladigan odamlarda jigar sog’lig’ini kuzatish jigar shikastlanishining dastlabki belgilarini aniqlashga yordam beradi.
Qo’llab-quvvatlash va ta’lim: Spirtli ichimliklarni iste’mol qilish buzilishi bilan og’rigan shaxslarga ta’lim berish va sog’lom turmush tarzini tanlashga yordam berish.