Trombofiliya nima?
Trombofiliya – bu chuqur tomir trombozi (DVT) yoki o’pka emboliyasi (PE) kabi jiddiy asoratlarga olib kelishi mumkin bo’lgan g’ayritabiiy qon pıhtılarının rivojlanish tendentsiyasining kuchayishi bilan tavsiflangan holat. Ushbu qon quyqalari qon oqimiga to’sqinlik qilishi mumkin, bu esa hayot uchun xavfli vaziyatlarga olib keladi.
Trombofiliya turlari
Trombofiliyani ikkita asosiy toifaga bo’lish mumkin: irsiy va orttirilgan.
Irsiy trombofili
Ushbu tur qon koagulyatsiyasiga ta’sir qiluvchi genetik mutatsiyalarga bog’liq. Umumiy irsiy shakllarga quyidagilar kiradi:
Faktor V Leyden mutatsiyasi: V omilni inaktivatsiyaga chidamli qiladigan genetik o’zgarish, bu esa pıhtı shakllanishining kuchayishiga olib keladi.
Protrombin gen mutatsiyasi: qon ivishi uchun zarur bo’lgan protein protrombin darajasini oshiradi va pıhtılaşma xavfini oshiradi.
Antitrombin etishmovchiligi: odatda qon ivishini tartibga solishga yordam beradigan antitrombin etishmasligi.
Protein C va Protein S etishmovchiligi: qon ivishini nazorat qilishda rol o’ynaydigan oqsillar; ularning kamchiliklari ortiqcha ivish paydo bo’lishiga olib kelishi mumkin.
Olingan trombofiliya
Ushbu tur tashqi omillar va sharoitlardan kelib chiqadi, masalan:
Homiladorlik: qon hajmining oshishi va gormonal o’zgarishlar qon ivishi xavfini oshiradi.
Ba’zi saraton turlari: Ba’zi o’smalar pıhtı shakllanishiga yordam beradigan moddalar ishlab chiqarishi mumkin.
Jarrohlik yoki travma: Katta operatsiyalar, ayniqsa ortopedik muolajalar qon ivishiga olib kelishi mumkin.
Uzoq muddatli harakatsizlik: uzoq masofaga sayohat yoki uzoq vaqt yotoqda dam olish kabi holatlar DVTga olib kelishi mumkin.
Surunkali yallig’lanish holatlari: davom etayotgan yallig’lanishni keltirib chiqaradigan kasalliklar qon ivishi xavfini oshirishi mumkin.
Semptomlar
Trombofiliyaning o’zi simptomlarni ko’rsatmasligi mumkin, ammo u bilan bog’liq asoratlar sezilarli bo’lishi mumkin. Qon ivishining belgilari quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin:
Chuqur tomir trombozi (DVT):
Bir oyoqning shishishi.
Ko’pincha kramp sifatida tasvirlangan og’riq yoki noziklik.
Qizil yoki rangsiz teri.
O’pka emboliyasi (PE):
To’satdan nafas qisilishi.
Chuqur nafas olish bilan kuchayishi mumkin bo’lgan ko’krak og’rig’i.
Tez yurak urishi yoki yurak urishi.
Yo’talayotgan qon.
Xavf omillari
Bir qator omillar trombofiliya rivojlanish xavfini oshirishi mumkin, jumladan:
Oila tarixi: irsiy moyillik irsiy trombofiliya ehtimolini oshirishi mumkin.
Yoshi: Keksa odamlarda xavf yuqori bo’lishi mumkin.
Semirib ketish: Ortiqcha vazn tomirlardagi bosimni oshirishi mumkin, bu esa pıhtı shakllanishiga olib keladi.
Gormonal o’zgarishlar: tug’ilishni nazorat qilish tabletkalari yoki gormonlarni almashtirish terapiyasi qon ivish xavfini oshirishi mumkin.
Turmush tarzi omillari: chekish va harakatsiz xatti-harakatlar ham hissa qo’shishi mumkin.
Tashxis
Trombofiliya diagnostikasi odatda tibbiy tarix, fizik tekshiruv va laboratoriya tekshiruvlarini o’z ichiga oladi. Umumiy diagnostika usullari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Qon testlari: Ushbu testlar qon ivish omillari, oqsillar va koagulyatsiya bilan bog’liq boshqa belgilar darajasini baholashi mumkin.
Genetika tekshiruvi: Bu irsiy trombofiliya kasalliklarini aniqlash uchun amalga oshirilishi mumkin.
Tasviriy tadqiqotlar: mavjud qon pıhtılarını aniqlash uchun ultratovush yoki boshqa tasvirlash usullaridan foydalanish mumkin.
Davolash
Trombofiliyani davolash qon pıhtılarının oldini olishga va asoratlar xavfini kamaytirishga qaratilgan. Davolash strategiyasi quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:
Turmush tarzini o’zgartirish: sog’lom vaznni saqlash, chekishni tashlash va jismoniy faollikni oshirish xavf omillarini kamaytirishi mumkin.
Monitoring: Trombofiliyasi ma’lum bo’lgan shaxslar muntazam tekshiruv va qon ivish belgilarini kuzatishni talab qilishi mumkin.
Profilaktik chora-tadbirlar: Yuqori xavfli vaziyatlarda, masalan, jarrohlik yoki uzoq parvozlar paytida, odamlar qon ivish xavfini kamaytirish uchun maxsus aralashuvlarga muhtoj bo’lishi mumkin.
Trombofiliya – jiddiy asoratlarni oldini olish uchun ehtiyotkorlik bilan baholash va davolashni talab qiladigan murakkab holat. Turlari, alomatlari, xavf omillari va davolash usullarini tushunish ta’sirlanganlar va tibbiy yordam ko’rsatuvchilar uchun ushbu holatni samarali hal qilishlari uchun juda muhimdir. Mutaxassis, odatda gematolog bilan muntazam maslahatlashuv trombofiliyani boshqarish va bemorning optimal natijalarini ta’minlash uchun juda muhimdir.