Sarkoidoz nima?
Sarkoidoz – bu granuloma deb ataladigan yallig’lanish hujayralarining mayda bo’laklari o’sishi bilan tavsiflangan murakkab yallig’lanish kasalligi. Ushbu granulomalar tananing turli qismlarida paydo bo’lishi mumkin, lekin ular ko’pincha o’pka va limfa tugunlariga ta’sir qiladi. Biroq, kasallik ko’zlar, teri, yurak va boshqa organlarni ham qamrab olishi mumkin.
Sabablari va xavf omillari
Sarkoidozning aniq sababi noma’lum bo’lib qolmoqda, ammo u noma’lum moddaga g’ayritabiiy immunitet reaktsiyasidan kelib chiqadi deb ishoniladi. Mumkin bo’lgan qo’zg’atuvchilar orasida yuqumli agentlar, kimyoviy moddalar va chang kabi atrof-muhit omillari yoki hatto genetik moyil bo’lishi mumkin bo’lgan odamlarda tananing o’z oqsillariga noodatiy reaktsiyasi kiradi.
Har bir inson sarkoidoz rivojlanishi mumkin bo’lsa-da, ba’zi omillar xavfni oshirishi mumkin:
- Yosh va jins: Kasallik har qanday yoshda paydo bo’lishi mumkin, lekin ko’pincha 20 yoshdan 60 yoshgacha bo’ladi. Ayollar biroz ko’proq ta’sir qiladi.
- Irq: Afrikalik va Shimoliy Evropadan bo’lgan odamlarda sarkoidoz ko’proq uchraydi, ayniqsa afro-amerikaliklar, ular ko’pincha organlarning kengroq ishtirokini boshdan kechiradilar.
- Oila tarixi: Sarkoidozning oila tarixi bu holatni rivojlanish ehtimolini oshiradi.
Sarkoidozning belgilari
Sarkoidozning belgilari ta’sirlangan organlarga qarab juda farq qilishi mumkin va ko’p odamlar asemptomatik bo’lib qolishi mumkin. Alomatlar paydo bo’lganda, ular bir necha yo’llar bilan namoyon bo’lishi mumkin:
Umumiy simptomlar
- Charchoq
- Shishgan limfa tugunlari
- Og’irlikni yo’qotish
- Qo’shimchalar og’rig’i va shishishi, ayniqsa to’piqlarda
O'pka belgilari
Sarkoidoz ko’pincha o’pkaga ta’sir qiladi, bu quyidagilarga olib keladi:
- Doimiy quruq yo’tal
- Nafas qisilishi
- xirillash
- Ko’krak og’rig’i
Teri belgilari
Teri ko’rinishlari quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:
- Qizil yoki qizg’ish-binafsha rangli dog’lar, odatda boldir yoki to’piqlarda
- Burun, yonoq yoki quloqdagi yaralar
- Teridagi rang o’zgarishi
- Skar yoki tatuirovka yaqinidagi tugunlar
Ko'z belgilari
Ko’zlar ta’sirlanganda quyidagi alomatlar paydo bo’lishi mumkin:
- Loyqa ko’rish
- Ko’z og’rig’i
- Yonish yoki qichishish hissi
- Qattiq qizarish
- Nurga sezgirlik
Yurak belgilari
Yurak sarkoidozi quyidagilar bilan namoyon bo’lishi mumkin:
- Ko’krak og’rig’i
- Nafas qisilishi
- Hushidan ketish afsunlari
- Charchoq
- Noto’g’ri yurak urishi
- Suyuqlikni ushlab turish
Sarkoidoz boshqa tizimlarga, jumladan, asab tizimiga, jigarga, buyraklarga va suyaklarga ta’sir qilishi mumkin.
Murakkabliklar
Sarkoidoz bilan og’rigan ko’plab odamlar engil simptomlarni boshdan kechirishsa-da, kasallik vaqt o’tishi bilan jiddiy asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ushbu asoratlar quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:
- O’pka shikastlanishi: Davolanmagan o’pka sarkoidozi o’pkada doimiy chandiqlarga olib kelishi mumkin, bu o’pka fibroziga va nafas olishda qiyinchiliklarga olib keladi.
- Ko’zning shikastlanishi: Yallig’lanish retinaga zarar etkazishi mumkin, natijada ko’rishning yo’qolishi, katarakt yoki glaukoma.
- Buyrak bilan bog’liq muammolar: kaltsiy almashinuvining buzilishi buyraklardagi toshlarga yoki buyrak funktsiyasining pasayishiga olib kelishi mumkin.
- Yurak muammolari: yurakdagi granulomalar normal ritm va funktsiyani buzishi mumkin, ba’zan esa og’ir oqibatlarga olib keladi.
- Asab tizimi bilan bog’liq muammolar: miya yoki orqa miyadagi granulomalar nevrologik asoratlarni, shu jumladan yuz falajini keltirib chiqarishi mumkin.
Diagnostika
Sarkoidozni tashxislash uning o’ziga xos bo’lmagan belgilari tufayli qiyin bo’lishi mumkin, bu ko’pincha boshqa holatlar bilan bir-biriga mos keladi. Keng qamrovli baholash odatda fizik tekshiruvdan va simptomlarni muhokama qilishdan boshlanadi. Shifokorlar bir qator diagnostika testlarini o’tkazishlari mumkin, jumladan:
- Qon va siydik sinovlari: umumiy salomatlik va organlar faoliyatini baholash uchun.
- Ko’krak qafasi rentgenogrammasi: o’pka va yurak sog’lig’ini baholash uchun.
- Kompyuter tomografiyasi: o’pkaning holatini batafsil ko’rish uchun.
- O’pka funktsiyasi testlari: o’pka hajmini va kislorod etkazib berishni o’lchash uchun.
- Elektrokardiogramma (EKG): yurak faoliyatini kuzatish uchun.
- Ko’z tekshiruvi: Ko’rish bilan bog’liq potentsial muammolarni tekshirish uchun.
- Kengaytirilgan tasvirlash: PET skanerlari yoki asab tizimining ishtirokida shubha bo’lsa, MRI kabi.
Ta’sirlangan to’qimalarda granuloma mavjudligini tasdiqlash uchun biopsiya ham amalga oshirilishi mumkin.
Davolash
Sarkoidozning aniq davosi bo’lmasa-da, ko’p holatlar o’z-o’zidan hal qilinadi yoki minimal aralashuvni talab qiladi. Davolash strategiyasi kasallikning og’irligiga va zararlangan organlarga bog’liq:
- Kuzatish: sezilarli alomatlari bo’lmagan engil holatlarda shifokorlar darhol davolanmasdan muntazam monitoring o’tkazishni tavsiya qilishlari mumkin.
- Dori-darmonlar: Og’irroq holatlarda davolanish simptomlarni kamaytirish va asoratlarni oldini olish uchun yallig’lanishga qarshi dorilarni o’z ichiga olishi mumkin.
- Jarrohlik: Sarkoidoz organga jiddiy ta’sir ko’rsatgan hollarda jarrohlik variantlari, shu jumladan organ transplantatsiyasi ko’rib chiqilishi mumkin.
Davomiy boshqaruv
Muntazam kuzatuv tayinlashlari vaziyatni kuzatish, davolash samaradorligini baholash va yuzaga kelishi mumkin bo’lgan asoratlarni aniqlash uchun juda muhimdir. Ushbu monitoring ko’krak qafasi rentgenogrammasi va o’pka funktsiyasini baholash kabi muntazam testlarni o’z ichiga olishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, sarkoidoz ko’p qirrali kasallik bo’lib, ehtiyotkorlik bilan tashxis qo’yish va davolashni talab qiladi. Bu jiddiy qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin bo’lsa-da, ko’p odamlar to’g’ri g’amxo’rlik va qo’llab-quvvatlash bilan baxtli hayot kechiradilar. Ushbu murakkab holatni samarali boshqarish uchun muntazam tekshiruvlar va faol yondashuv zarur.