Birlamchi biliar xolangit nima?
Birlamchi biliar xolangit (PBC) surunkali otoimmün holat bo’lib, jigar ichidagi o’t yo’llarining progressiv nobud bo’lishi bilan tavsiflanadi. Ilgari birlamchi biliar sirroz sifatida tanilgan PBC asosan ayollarga, ayniqsa 30 dan 60 yoshgacha bo’lgan ayollarga ta’sir qiladi. Aniq sabab hali ham tushunarsiz, ammo bu genetik moyillik va atrof-muhitni qo’zg’atuvchi omillarning murakkab o’zaro ta’siridan kelib chiqadi, deb ishoniladi.
Safro jigar tomonidan ishlab chiqariladigan muhim ovqat hazm qilish suyuqligi bo’lib, u yog’larni parchalash va yog’da eriydigan vitaminlarni o’zlashtirishga yordam beradi. Shuningdek, u xolesterin, toksinlar va eskirgan qizil qon tanachalarini yo’q qilishga yordam beradi. PBCda davom etayotgan yallig’lanish o’t yo’llarining shikastlanishiga olib keladi, natijada xolangit, jigar sirrozi va oxir-oqibat davolanmasa, jigar etishmovchiligi bilan yakunlanishi mumkin.
Semptomlar va rivojlanish
Qizig’i shundaki, PBC tashxisi qo’yilgan shaxslarning yarmidan ko’pi dastlab sezilarli alomatlarni ko’rsatmasligi mumkin. Ko’pgina holatlar muntazam qon tekshiruvi paytida tasodifan aniqlanadi. Biroq, vaqt o’tishi bilan semptomlar rivojlanishi mumkin, ko’pincha kasallikning dastlabki boshlanishidan 5-20 yil o’tgach. Dastlabki belgilar odatda quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- Charchoq
- Qichishgan teri
Kasallikning rivojlanishi bilan yanada jiddiy alomatlar paydo bo’lishi mumkin, jumladan:
- Sariqlik (teri va ko’zlarning sarg’ayishi)
- Quruq ko’zlar va og’iz
- Yuqori o’ng kvadrantda qorin og’rig’i
- Taloqning shishishi
- Suyak va bo’g’imlarning og’rig’i
- Qorin bo’shlig’ida suyuqlik to’planishi
- Ksantomalar deb nomlanuvchi teri lezyonlari
- Giperpigmentatsiya
- Suyaklar zaiflashadi va sinish xavfi ortadi
- Yuqori xolesterin darajasi
- Yog’li axlat bilan diareya
- Qasddan vazn yo’qotish
Xavf omillari
Bir necha omillar PBC rivojlanish xavfini oshirishi mumkin:
- Jins: asosan ayollarga ta’sir qiladi.
- Yoshi: Ko’pincha 30 yoshdan 60 yoshgacha bo’lgan odamlarda uchraydi.
- Genetika: Oila tarixi sezuvchanlikni oshiradi.
- Geografik omillar: Shimoliy Evropa kelib chiqishi bo’lgan shaxslarda ko’proq tarqalgan.
Surunkali infektsiyalar, chekish va ba’zi zaharli moddalarga ta’sir qilish kabi atrof-muhit omillari ham kasallikning boshlanishiga yordam berishi mumkin.
PBC ning asoratlari
PBC rivojlanishi bilan u bir qator jiddiy sog’liq muammolariga olib kelishi mumkin, jumladan:
- Siroz: Jigarning jiddiy chandiqlari uning funktsiyasini buzadi va jigar etishmovchiligiga olib kelishi mumkin.
- Portal gipertenziya: chandiq tufayli portal venadagi qon bosimi ortishi qon ketishi mumkin bo’lgan kengaygan tomirlar bo’lgan varikoz kabi asoratlarga olib kelishi mumkin.
- Kattalashgan taloq: oq qon hujayralari va trombotsitlar to’planishi tufayli taloq shishishi mumkin.
- O’t pufagidagi toshlar: safro oqimining buzilishi o’t pufagi toshlarining shakllanishiga olib kelishi mumkin.
- Jigar saratoni: Jigar saratoni rivojlanish xavfi jigar chandiqlari darajasi bilan ortadi.
- Osteoporoz: zaiflashgan suyaklar PBC bilan kasallangan odamlarda keng tarqalgan tashvishdir.
- Vitamin etishmovchiligi: yog’da eriydigan vitaminlarning malabsorbtsiyasi turli xil sog’liq muammolariga olib keladigan kamchiliklarga olib kelishi mumkin.
Diagnostika
Tashxis odatda bemorning sog’lig’i tarixini, oila tarixini va fizik tekshiruvni to’liq tekshirishni o’z ichiga oladi. Turli xil testlar o’tkazilishi mumkin, jumladan:
- Qon testlari: Jigar faoliyatini baholash, otoimmün kasalliklarga xos antikorlarni aniqlash va xolesterin darajasini o’lchash.
- Tasvirlash testlari: ultratovush, MRCP (magnit rezonansli xolangiopankreatografiya) va FibroScan kabi usullar jigar tuzilmalarini ko’rishga va chandiqlarni baholashga yordam beradi.
- Jigar biopsiyasi: noaniq holatlarda jigar to’qimasini baholash uchun biopsiya o’tkazilishi mumkin.
Boshqaruv va davolash
PBC uchun aniq davo mavjud bo’lmasa-da, bir nechta davolash strategiyalari kasallikning rivojlanishini sekinlashtirish va simptomlarni engillashtirishga qaratilgan. Davolash rejalari quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:
- Turmush tarzini o’zgartirish: muvozanatli ovqatlanish, muntazam jismoniy mashqlar va vaznni boshqarish umumiy salomatlikni yaxshilashi mumkin.
- Semptomatik yengillik: turli xil qo’llab-quvvatlovchi choralar yordamida charchoq va qichishish kabi o’ziga xos simptomlarni bartaraf etish.
- Monitoring va skrining: Jigar funktsiyasi testlarini muntazam ravishda kuzatib borish va asoratlarni skrining qilish muhim ahamiyatga ega.
Jigar funktsiyasi sezilarli darajada pasaygan ilg’or holatlarda, jigar transplantatsiyasi zarur bo’lib qolishi mumkin, bu uzoqroq va sog’lom hayot uchun imkoniyat yaratadi.
Birlamchi biliar xolangit – bu jigar sog’lig’iga sezilarli ta’sir ko’rsatadigan murakkab va progressiv otoimmün kasallik. Uning alomatlarini, xavf omillarini va boshqaruv strategiyalarini tushunish zarar ko’rganlar uchun ham, tibbiy yordam ko’rsatuvchilar uchun ham juda muhimdir. Muntazam monitoring va proaktiv yondashuv asoratlarni yumshatishga va PBC bilan yashovchi shaxslarning hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi.