Insulinoma nima?
Insulinoma kamdan-kam uchraydigan o’sma turi bo’lib, u oshqozon osti bezida, xususan, insulin ishlab chiqaradigan beta hujayralaridan kelib chiqadi. Bu o’simta insulinning ortiqcha ishlab chiqarilishiga olib keladi, natijada gipoglikemiyaning takroriy epizodlari (past qon shakar) paydo bo’ladi. Insulinomalar neyroendokrin o’smalar sifatida tasniflangan bo’lsa-da, ular odatda yaxshi xulqli, ammo ba’zi holatlar malign bo’lishi mumkin.
Sabablari va xavf omillari
Insulinomaning aniq sabablari hali ham noma’lum. Bu o’smalar har qanday ma’lum moyilliksiz, sporadik paydo bo’lishi mumkin. Biroq, ularning rivojlanishiga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan ba’zi omillar mavjud:
- Genetik sindromlar: Insulinomalar turli endokrin o’smalarni rivojlanish xavfini oshiradigan 1-toifa ko’p endokrin neoplaziya (MEN1) kabi o’ziga xos genetik sharoitlar bilan bog’liq bo’lishi mumkin.
- Yosh va jins: Insulinomalar odatda kattalarda uchraydi, 40 yoshdan 60 yoshgacha bo’lgan odamlarda ko’proq uchraydi. Ular ayollarda erkaklarnikiga qaraganda bir oz ko’proq uchraydi.
Insulinoma belgilari
Insulinomaning asosiy belgilari gipoglikemiya epizodlaridan kelib chiqadi, ular zo’ravonlik va chastotada farq qilishi mumkin. Umumiy simptomlarga quyidagilar kiradi:
- Terlash: Ko’p terlash, ayniqsa ro’za tutish paytida yoki uzoq vaqt ovqatlanmasdan.
- Tremor: titroq yoki titroq, ko’pincha tashvish bilan birga keladi.
- Yurak urishi: gipoglikemik epizodlarda paydo bo’lishi mumkin bo’lgan tez yurak urishi.
- Bosh aylanishi yoki chalkashlik: aqliy xiralik yoki tartibsizlik, ayniqsa qon shakar darajasi pasayganda.
- Ochlik: kuchli ochlik hissi, odamni ovqat eyishga undaydi.
- Ongni yo’qotish: Og’ir holatlarda gipoglikemiya ongni yo’qotish yoki soqchilikka olib kelishi mumkin.
Ushbu alomatlar ro’za tutish, mashaqqatli jismoniy mashqlar yoki oziq-ovqatsiz uzoq vaqt davomida qo’zg’alishi mumkin. Ushbu epizodlar boshqa holatlar bilan chalkashishi mumkinligi sababli, to’g’ri tashxis qo’yish juda muhimdir.
Diagnostika
Insulinoma diagnostikasi odatda klinik baholash, laboratoriya testlari va tasviriy tadqiqotlar kombinatsiyasini o’z ichiga oladi:
- Tibbiy tarix va fizik tekshiruv: Shifokor bemorning alomatlari va kasallik tarixini ko’rib chiqadi va gipoglikemiya belgilarini baholash uchun fizik tekshiruv o’tkazadi.
- Qon testlari: gipoglikemiya epizodlari paytida qon testlari insulin darajasining oshishi va qon glyukoza darajasining pastligini aniqlashi mumkin. Bu ko’pincha «72 soatlik ro’za» deb ataladi, bu erda bemor gipoglikemik epizodlar paytida odatdagi insulin reaktsiyasini ushlab turish uchun kuzatiladi.
- Tasviriy tadqiqotlar: Har xil tasvirlash usullari insulinomani aniqlashga yordam beradi. Ko’p ishlatiladigan usullarga quyidagilar kiradi:
- Kompyuter tomografiyasi (KT) skanerlash: Ushbu tasvirlash usuli oshqozon osti bezi va uning atrofidagi tuzilmalarning batafsil tasvirlarini beradi.
Magnit-rezonans tomografiya (MRI): MRI o’simtani ko’rish va uning xususiyatlarini baholash uchun ham ishlatilishi mumkin.
Endoskopik ultratovush tekshiruvi (EUS): Ushbu usul oshqozon osti bezining batafsil tasvirini taqdim etish uchun ovqat hazm qilish trakti orqali kiritilgan kichik ultratovush tekshiruvidan foydalanadi. - Biopsiya: Ba’zi hollarda gistologik tekshirish uchun to’qimalar namunalarini olish uchun biopsiya o’tkazilishi mumkin, ammo bu namuna olish bilan bog’liq xavf tufayli kamroq tarqalgan.
Davolash imkoniyatlari
Insulinomani davolash birinchi navbatda jarrohlik aralashuvga qaratilgan, chunki bu ko’pincha yagona aniq davo hisoblanadi. Davolash variantlari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Jarrohlik
Jarrohlik rezektsiyasi insulinomani, ayniqsa mahalliy o’smalarni davolashning asosiy usuli hisoblanadi. Maqsad simptomlarni engillashtirish va keyingi gipoglikemik epizodlarning oldini olish uchun o’simtani butunlay olib tashlashdir. Jarrohlik usuli o’smaning hajmi va joylashishiga qarab farq qilishi mumkin:
- Enukleatsiya: Bu usul o’simtani olib tashlashni o’z ichiga oladi, shu bilan birga pankreatik to’qimalarni iloji boricha sog’lom saqlaydi, ko’pincha kichikroq o’smalar uchun ishlatiladi.
- Pankreatektomiya: Agar o’simta kattaroq yoki ko’proq invaziv bo’lsa, oshqozon osti bezining bir qismini olib tashlash kerak bo’lishi mumkin.
Jarrohliksiz boshqaruv
O’simtaning kattaligi, joylashuvi yoki bemorning sog’lig’iga ko’ra jarrohlik amaliyotini amalga oshirish mumkin bo’lmagan hollarda jarrohlik bo’lmagan usullar ko’rib chiqilishi mumkin:
- Diyetani boshqarish: bemorlarga qon shakar darajasini barqaror saqlashga yordam berish uchun tez-tez, kichik ovqatlarni iste’mol qilish tavsiya etilishi mumkin.
- Oziqlantirish bo’yicha maslahat: Diyetolog uglevod iste’molini muvozanatlash orqali gipoglikemik epizodlarni kamaytiradigan dietani yaratishda yordam berishi mumkin.
Monitoring va kuzatish
Davolanishdan so’ng, potentsial takrorlanishni kuzatish va davom etayotgan simptomlarni boshqarish uchun muntazam kuzatuv zarur. Qon glyukoza darajasini muntazam ravishda baholash kerak va bemorlarga gipoglikemik simptomlarni aniqlash va to’g’ri javob berish bo’yicha doimiy ta’lim kerak bo’lishi mumkin.