Feokromotsitoma
Feokromotsitoma o’simtaning kam uchraydigan turi bo’lib, odatda buyrak usti bezlarida, buyraklar ustida o’sadi. U adrenal paraganglioma yoki xromafin hujayrali shish sifatida ham tanilgan. Odatda 30 yoshdan 50 yoshgacha bo’lgan kattalarda uchraydi, ammo har qanday yoshdagi odamlarda bo’lishi mumkin. Ma’lumki, barcha holatlarning 10 foizi bolalar orasida uchraydi.
Sizning buyrak usti bezlari metabolizm va qon bosimi kabi narsalarni nazorat qilish uchun gormonlar ishlab chiqaradi. Feokromotsitoma gormonlarni ham odatdagidan ancha yuqori darajada chiqaradi. Ushbu qo’shimcha gormonlar yuqori qon bosimiga olib kelishi mumkin va bu miya, yurak, o’pka va buyraklar kabi bir qancha a’zolaringizning shikastlanishiga olib kelishi mumkin.
Ko’pgina feokromotsitoma o’smalari yaxshi xulqli bo’lsa-da, ularning 10-15 foizi odatda saratondir va ular tananing boshqa qismlariga tarqalishi mumkin.
Semptomlar
Bunday o’smalari bo’lgan odamlar doimo yuqori qon bosimidan aziyat chekishadi. Boshqalar uchun u yuqoriga va pastga tushishi mumkin.
Aksariyat odamlarda quyidagi alomatlardan kamida bittasi yoki bir nechtasi mavjud:
- Qabziyat
- Tik turganda bosh aylanishi
- Oqargan teri
- Tez yoki notekis yurak urishi
- Qattiq bosh og’rig’i
- Ko’ngil aynishi
- Tremorlar
- Nafas qisilishi
- G’ayrioddiy terlash
- Oshqozon, yon yoki bel og’rig’i
- Kusish
- Zaiflik
- Anksiyete hujumlari
- Ko’zda tutilmagan vazn yo’qotish
Ushbu alomatlar to’satdan, hujum kabi, kun davomida bir necha marta paydo bo’lishi mumkin. Ba’zi odamlar uchun ular oyiga bir necha marta paydo bo’lishi mumkin. O’simta o’sishi bilan hujumlar kuchayishi va tez-tez sodir bo’lishi mumkin.
Ba’zi odamlarda hujumlar ba’zi narsalar tomonidan qo’zg’atilishi mumkin, masalan:
- O’simtaga bosim
- Massaj
- Ba’zi dorilar
- Jismoniy faollik
- Tug’ilish
- Jarrohlik
- Haddan tashqari hissiy stress
- Qizil sharob, shokolad yoki pishloq kabi ortiqcha aminokislota tiraminni o’z ichiga olgan ovqatlar
Sabablari & xavf omillari
Tadqiqotchilar hali ham feokromotsitomaning aniq sababi nima ekanligini bilishmaydi. Bu o’simta buyrak usti bezining markazida joylashgan xromafin hujayralar deb ataladigan maxsus hujayralarda rivojlanadi.
Bu hujayralar ba’zi gormonlarni, birinchi navbatda, adrenalin va noradrenalinni chiqaradi, bu yurak urish tezligi, qon bosimi va qon shakar kabi bir qator tana funktsiyalarini boshqarishga yordam beradi.
Adrenalin va noradrenalin tahdid sezilganda tanangizning jang yoki parvoz reaktsiyasini qo’zg’atadi. Gormonlar qon bosimining oshishiga, shuningdek, yurakning tez urishiga olib kelishi mumkin. Ular, shuningdek, tezroq reaksiyaga kirishishga yordam berish uchun boshqa tana tizimlarini ham tayyorlaydi. Feokromotsitoma bu gormonlarning ko’proq chiqarilishiga olib keladi, hatto siz xavfli vaziyatda bo’lmasangiz ham.
Ba’zi noyob irsiy kasalliklarga ega bo’lgan odamlarda feokromotsitoma yoki paraganglioma xavfi yuqori. Bundan tashqari, ushbu kasalliklar bilan bog’liq o’smalar saraton kasalligiga aylanadi.
Ushbu genetik sharoitlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Ko’p endokrin neoplaziyalar, 2-toifa (MEN 2) – Bu buzilish tananing gormon ishlab chiqaruvchi (endokrin) tizimining bir nechta qismida o’smalarga olib keladi. Ushbu holat bilan bog’liq bo’lgan boshqa o’smalar qalqonsimon bez, til, paratiroid, lablar, shuningdek oshqozon-ichak traktida paydo bo’lishi mumkin.
Neyrofibromatoz 1 (NF1) – Bu terida bir nechta o’smalar, pigmentli teri dog’lari, shuningdek, optik asabning o’smalariga olib kelishi mumkin.
Von Hippel-Lindau kasalligi – Bu kasallik markaziy asab tizimi, endokrin tizim, oshqozon osti bezi va buyraklarni o’z ichiga olishi mumkin bo’lgan bir nechta joylarda o’smalarga olib kelishi mumkin.
Irsiy paraganglioma sindromlari – bu paragangliomalar yoki feokromotsitomalarga olib kelishi mumkin bo’lgan irsiy kasalliklar.
Tashxis
Shifokoringiz ushbu holatni aniqlash uchun bir nechta testlarni talab qilishi mumkin. Bularga quyidagilarni kiritish mumkin:
- PET tasviri
- MRI
- Katexolamin va metanefrin darajasini aniqlash uchun qon plazmasi testi
- Gormonlar darajasini aniqlash uchun laboratoriya testlari
- Siydik metanefrinlari katexolamin va metanefrin darajasini aniqlash uchun test
Davolash
Odatda, feokromotsitoma uchun asosiy davolash o’simtani olib tashlash uchun jarrohlik hisoblanadi. Biroq, operatsiyaga borishdan oldin, shifokoringiz qon bosimiga qarshi ba’zi dorilarni tavsiya qilishi mumkin. Ular yuqori adrenalinli gormonlar ta’sirini blokirovka qilish va haddan tashqari yuqori qon bosimini rivojlanish xavfini kamaytirish uchun mo’ljallangan.
Siz, ehtimol, qon oqimini yaxshilash va qon bosimini pasaytirish uchun alfa-blokerlarni o’z ichiga olishi mumkin bo’lgan bir nechta dori-darmonlarni qabul qilasiz va yurakni kamroq kuch bilan sekin urish uchun beta-blokerlarni qabul qilasiz.
Bundan tashqari, sog’liqni saqlash guruhi sizga yuqori tuzli dietani iste’mol qilishni buyuradi. Ushbu dorilar qon bosimining katta pasayishiga olib kelishi mumkin; ko’p tuzli parhez qon tomirlariga ko’proq suyuqlikni tortib olishga yordam beradi va operatsiya paytida va undan keyin past qon bosimining oldini oladi.
Jarrohlik
Jarrohlik paytida, aksariyat hollarda jarroh minimal invaziv jarrohlik yordamida butun buyrak usti bezini feokromotsitoma bilan olib tashlaydi. Buning uchun jarrohingiz bir nechta kichik teshiklarni yaratishi kerak bo’ladi, ular orqali u videokameralar va kichik asboblar bilan jihozlangan tayoqchali asboblarni joylashtiradi.
Qolgan sog’lom buyrak usti bezi odatda ikkitasi bajaradigan funktsiyalarni bajarishga qodir. Qisqa vaqt ichida qon bosimi normal holatga qaytadi.
Agar boshqa buyrak usti bezi olib tashlangan bo’lsa, operatsiya vaqtida shifokoringiz faqat o’simtani olib tashlaydi va sog’lom to’qimalarning bir qismini saqlaydi.
Agar o’simta saraton bo’lsa, o’simta va boshqa saraton to’qimalari olib tashlanadi. Ammo, agar barcha saraton to’qimalari olib tashlanmasa ham, jarrohlik gormonlar ishlab chiqarishni cheklashi mumkin. Bundan tashqari, qon bosimini biroz nazorat qilishda yordam beradi.
Saraton feokromotsitomani davolash
Ba’zi feokromotsitomalar ham saraton hisoblanadi. Va shuning uchun ular uchun boshqa muolajalar talab qilinishi mumkin, masalan:
MIBG
Bu radiatsiya terapiyasining maxsus turi. U MIBG ni, buyrak usti o’smalariga biriktiruvchi birikmani radioaktiv yod turi bilan birlashtiradi. Davolashning maqsadi radiatsiya terapiyasini ma’lum bir joyga etkazish va saraton hujayralarini yo’q qilishdir.
Kimyoterapiya
Kimyoterapiya tez o’sadigan saraton hujayralarini o’ldirish uchun kuchli dorilarni qo’llashni o’z ichiga oladi.
Radiatsiya terapiyasi
Ushbu davolash tananing boshqa qismlariga tarqalgan va og’riq keltiradigan o’smalarni simptomatik davolash uchun ishlatilishi mumkin.
Maqsadli saraton terapiyasi
Ushbu dorilar saraton hujayralarining o’sishi va tarqalishiga yordam beradigan tabiiy molekulalarning faoliyatini to’xtatishga yordam beradi.
Peptid retseptorlari radionuklid terapiyasi (PRRT)
PRRT oz miqdordagi radioaktiv modda bilan saraton hujayralarini nishonga oladigan dorini birlashtiradi. Bu radiatsiyani to’g’ridan-to’g’ri saraton hujayralariga etkazish imkonini beradi.
Saraton kasalligi bo’lmagan feokromotsitoma bilan og’rigan odamlarning 5 yillik omon qolish darajasi odatda 96 foizni tashkil qiladi, saraton o’simtasi bo’lgan odamlarda esa 44 foizni tashkil qiladi.
Muvaffaqiyatli davolanishni ta’minlash uchun erta tashxis har doim ham etarli emas. Yuqori malakali va tajribali jarrohni izlaganingiz ma’qul.
Murakkabliklar
Shishlardan kelib chiqqan yuqori qon bosimi turli organlarga, ayniqsa yurak-qon tomir tizimi to’qimalariga, miyaga yoki hatto buyraklarga zarar etkazishi mumkin. Ba’zi muhim shartlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- Yurak kasalligi
- Buyrak etishmovchiligi
- Ko’zning nervlari bilan bog’liq muammolar
- Qon tomir